Ekmek ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Bir somun ekmek

İlgili atasözleri ve anlamları

İçinde "ekmek" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:

• Ekmek aslanın ağzında: Yaşam kavgasında (özellikle de günümüzde) geçim sağlayacak bir iş bulmak ve para kazanmak güçtür.
• Ekmek çiğnenmeyince yutulmaz: Bir işten umulan sonucu almak veya başarmak için gerekli olan şeyler sırasıyla yapılmalıdır.
• Ekmek ekmeğin mayası, gelin kaynananın dayası (dâyesi): (?)
• Ekmek Hıdır'ın, su Bedir'in: yiyin, için, kudurun:
  1. Başkalarının kazancından geçinenler hakkında söylenir.
  2. Çalışarak kendini meşgul etmeyen insan, kötü düşüncelere ve davranışlara kapılır.
• Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver: Verilecek ücret ne kadar çok olursa olsun, her iş uzmanına yaptırılmalıdır.
• Ekmeği yedi, gözü pabuçta: (?) Karnın doysa da gözün doymayacağını anlatıyor olabilen yaygın bilinmeyen atasözü.
• Ekmeğimi alda dirliğimi alma: Ağız tadının, huzurun, afiyetin herşeyden önemli olduğunu anlatır.
• Ekmeğin büyüğü (iyisi), hamurun çoğundan (iyisinden) olur: Verimin bol olması, gerecin bol olmasına bağlıdır. İşin iyi olması kullanılan malzeme, araç ve gerecin iyi olmasına bağlıdır.
• Ekmeğin hakkı var ise tuz onu komaya: (?)
• Ekmeğin kestiğini kılıç kesmez: İnsanlara para (ücret/maaş) ile yaptırılan işlerin zorla yaptırılamayacağını anlatır.
• Ekmeğin yok ise dilini buğday et: Görüştüğün kimseyi ağırlayacak ya da onun istediğini verecek durumda olmayabilirsin ama tatlı dille gönlünü hoş edebilirsin.
• Ekmeğini it (yer), yakasını bit yer: Kazandıklarıyla kendisinden daha çok başkalarının faydalandığını anlatır.
• Ekmeğini katığına denk eden, bir vakit aç kalmaz: İsraf etmeden idareli yaşamak gerektiğini anlatır.
• Ekmeğini yalnız yiyen yükünü dişiyle kaldırır (Ekmeğini kendi yiyen yükünü kendi taşır): Çevresine yardımı ve herhangi bir paylaşımı olmayan insan çevresinden de hiçbir şey bekleyemez ve her işi kendi başına yapmak zorunda kalır.
• Ekmeğine kuru, ayranına duru mu, dedik?: "Seni küçük düşürecek, sana dokunacak bir söz mü söyledik, bir davranışta mı bulunduk?" anlamında söylenir.
• Ekmekle oynayanın ekmeğiyle oynanır: Onun bunun kazancına engel olan, bir gün aynı durumla mutlaka karşılaşır.
• Ekmekten kaşık olur ama her yoğurdun hakkına değil: Kimi işler iyi niteliktedir, kullanılan araç elverişsiz olsa da yürütülebilir; ama her iş elverişsiz araçla yürütülemez.
• Ekmeksiz ev, köpeksiz köy olmaz: Her şeye özelliğini veren bazı unsurlar vardır ve her şey belli bir yerde mutlaka bulunur.

İlgili deyimler ve anlamları

Ekmek

İçinde "ekmek" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Ekmek çarpsın!: Karşısındakini inandırmak için edilen bir yemin: Aynen böyle oldu! Yalanım varsa ekmek çarpsın... (H. F. Beşik)
• Ekmek çıkarmak: Kazanç sağlamak: Merak etme, bu işten sana da bir ekmek çıkarırız.
• Ekmek çıkmak (düşmek): Kazanç düşmek, kazanç sağlama fırsatı olmak: Belki bu işten bize de ekmek çıkar.
• Ekmek düşmanı: (şaka) Bir ailede geçimin sağlanmasına katılmayan tüketici durumundaki kişiler, kaşık düşmanı: Derhâl kendine iş bul. Evimde ekmek düşmanı istemem. (A. E. Kavaklı)
• Ekmek elden su gölden: Kendisi çalışmayıp başkasının kazancıyla geçinme, gereksinmelerinin başkasınca sağlanması durumu: Hayat hep böyle ekmek elden su gölden devam edecek sanıyorsan yanılıyorsun! Bu devirde okumayan adama ekmek yok. (A. Çankırılı)
• Ekmek istemez su istemez:
  1. "Hiçbir masrafı yoktur" anlamında bir söz.
  2. İleride kullanılmak üzere alınıp bir kenara konan eşya veya mallar için söylenir: Arazi aldığımı söyledim. "İyi yapmışsın" dedi. "Arazi ekmek istemez, su istemez. Kıymet ise durduğu yerde artar..." (M. R. Alanyalı)
• Ekmek kapısı: Geçim sağlanan yer, iş. Fabrika bu civardaki tek ekmek kapısıydı.
• Ekmek kavgası: Geçim için çalışıp uğraşma didinme: "Ekmek kavgası yavrum, ne yapsın, işinin pesinde o da," dedi anneannem. (C. Aktaş)
• Ekmek öpmek: (Ekmek değerli ve kutsal sayıldığından) Ekmeği öperek yemin etmek: Tuz-ekmek öptü, "Kelleci benim oğlum" diye kitaba el bastı. (K. Tahir)
• Ekmek parası: Geçim parası, kazanç: Adamcağız, ekmek parası kazanmak için kış günü damı aktarmaya çalışırken üşütüp hastalandığını anlatır. (Mehmet Akif Ersoy)
• Ekmek teknesi: Kazanç sağlanan araç veya vasıta: Dükkan ekmek teknesiydi; başıboş bırakılmazdı (K. Öke). Evinin ekmek teknesiydi bu kamyon. (Y. Nabi)
• Ekmek yemek:
  1. Geçinmek.
  2. Kazanç sağlamak: Bu işten ekmek yiyeceğim, İnşallah.
• Ekmeği dizinde: Nankör, iyilik bilmez: Hamal bu haksızlığa karşı gelince kahya köpürür: "Ülen seni Merzifon'dan getirdim. Semeri arkana verdim. Vay ekmeği dizinde, vaaay (?!)" der. (İ. Bilen)
• (Birini) Ekmeğinden etmek: İşinden çıkarmak, işinden atmak: Makine insanı yerinden, ekmeğinden etti. (O. Kemal)
• Ekmeğinden olmak: Geçimini sağlayan işinden ayrılmak zorunda kalmak ya da bırakılmak: Belki de benim yüzümden masum bir insanın işi kayboldu, ekmeğinden oldu, dükkanı kapandı. (E. Aydın)
• Ekmeğine göz koymak (dikmek): Birinin geçimini sağlayan işi elinden almaya çalışmak: Garibanın ekmeğine göz koymuş namussuzların, içer-döverlerin cenazesinde işim olmaz, diyordu (M. Yalçın). "İşçiyi sömür, bir lokma ekmeğine göz dik, sendikal haklarının bile üstüne yat, çalıştır hakkını verme, servet üstüne servet yığ, sonra bu serveti dilediğin gibi harca. Sorulmaz olur mu bunun hesabı arkadaş, kan kusturulmaz olur mu?" (Y. Bahadıroğlu)
• Ekmeğine kan doğramak: Birine acı verecek davranışta bulunmak: Bu fukarayı işten atarsan, ekmeğine kan doğramış olursun, günaha girme derim. (K. Yedekçioğlu)
• Ekmeğine koç: Sofrasından konuk eksik olmayan, sofrası açık, konuk sever (kimse): "Ekmeğine koç," "ekmeğini paylaşan", cömert ve yardımsever insanlar makbuldür. Muhtaç birini gördüler mi, gel bir "ekmek yiyelim" derler, yemek yedirirler. (A. Ünsal)
• Ekmeğine (engel) mani olmak: Birinin kazancını ya da geçimini engelleyecek davranışta bulunmak: Birinin "ekmeğine mani olmak" ya da birini "ekmeğinden etmek," onun "ekmeğine göz koymak" yerine geçmek istemek size yakışmaz; kimsenin "ekmeğiyle oynanmaz." "Ekmeği elinden alınan," "ekmeğinden olan" ne çok acı çeker bilseniz. (A. Ünsal)
• Ekmeğine yağ sürmek: Farkında olmadan, istemediği halde birinin işine yarayacak davranışta bulunmak: Bunlar düşmanın ekmeğine yağ süren akılsızlar.
• Ekmeğini ayağıyla tepmek: Önüne gelen bir fırsattan kendi hatası yüzünden faydalanamamak: "Kimi ekmeğini taştan çıkarır, kimi de "ekmeğini ayağıyla teper," karşısına gelen fırsatı kaçırır. (A. Ünsal)
• Ekmeğini çıkarmak (kazanmak): Geçimini sağlamak: Dilenmiyor, alnının teri ile ekmeğini çıkarıyordu. (R. H. Karay)
• Ekmeğini eline almak: Kendi kazanç sağlayacak duruma gelmek, bir meslek sahibi olmak: Halis de sebat etmiş, okulunu başarıyla bitirip, askerliğini de aradan çıkarmış, tez zamanda ekmeğini eline almıştı. (A. Çağlayan)
• Ekmeğini elinden almak: İşini elinden almak, işinden çıkmasına sebep olmak: Gel öldür bari, bir adamın ekmeğini elinden almak öldürmekten beter değil mi? (Y. Güney)
• Ekmeğini kana doğramak: Yaşamı üzüntü ve acı içinde olmak: Büyük bir sıkıntı ve üzüntüye katlanan insan, "ekmeğini kana doğramış"tır. Geçimini sağlamakta çok becerikli olan biri, "ekmeğini taştan çıkaran" insandır. (N. Muallimoğlu)
• Ekmeğini taştan çıkarmak: En zor koşullarda bile geçimini sağlamayı başarmak: Üç beş kuruşa kaçak özel ders verip ufak tefek ticaret yaparak ekmeğini taştan çıkarıyor. (A. Topdağ)
• Ekmeğini yemek: (Saygılı deyişle) Birinin yanında çalışarak geçimini sağlamak: Yıllardır ustamın ekmeğini yiyorum.
• Ekmeğiyle oynamak: Bir kimsenin geçimini sağladığı yerden atılmasına yol açabilecek kötü bir davranışta bulunmak: Şimdi genç bir bilim adamı bunlara el attı diye kıyameti koparıyor, onun ekmeğiyle oynuyor ve kendi vatanında barınamaz hale getirmek istiyorlar. (İ. Beşikçi)

Ayrıca bkz.: Ekmek (biçmek) ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları