Dayı ne demektir? Dayı kime denir? İlgili atasözleri deyimler ve anlamları

Güncellenme: Soru/Yorum: 0
Dayı
Halo Dayı
(Sönmez Atasoy)
  1. Çocuğa göre annenin erkek kardeşi: Dün gece dayım geldi anamla dayım konuştular (R. Özdenören). Daha kapıyı açmadan, "Yaşasın! Dayım geldi!" bağırdı yeğen. (F. Uslu)
  2. (mecazi, teklifsiz konuşmada) Bir kimsenin kayırıcısı olan, sözü geçer kimse, koruyucu, arka: "Parasız iş olmuyor. Cebinde olacak. Bir kürkün olacak ya da dayın olmalı. O zaman kapılar sonuna kadar açılıyor. Karşılanıyorsun..." (M. Adıbeş). Dayın varsa sırtın yere gelmez, işlerin hallolur. Dayın varsa, dayına dayan.
  3. Yürekli, yiğit, cesur, babayiğit: Doğrusu dayı adammış. (A. Püsküllüoğlu)
  4. Yaşça büyük adamlara seslenme sözü: Açık camdan adama seslendi: "Selamünaleyküm dayı. Bu mahallenin muhtarlığı nerede?" (U. Becerikli)
  5. (argo) Kabadayı, külhanbeyi: Ters ters baktı. Ali bundan da alındı: — Ne bakıyorsun dayı gibi? Dayı mısın? Efe misin yâni?.. (O. Kemal). "Dayı mısın?" dedi. Bunlar cezaevi ağızları. Burada gardiyanlara "dayı" deniyor. Kıdemlilere de, koğuş ağalarına da "dayı" denirmiş. (E. Öz)
  6. (tarih) Osmanlı Devleti’nde Tunus, Cezayir ve Trablusgarp'ta memleketin başında yönetici olarak bulunan beylere verilen unvan: Cezayir dayısı, Osmanlı İmparatorluğu zamanında, Cezayir ocağında asker ve reislerin seçimiyle eyaletin başına getirilen komutandı.


İlgili deyimler ve anlamları


İçinde "dayı" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

  • Dayısı dümende olmak: (deyiminin anlamı) Kendisine arka çıkan güvendiği kimse işbaşında bulunmak. İşi tıkırında gidenlere de "Dayısı dümende" denilir.
  • (Birinin) Mahkemede dayısı olmak: Yüksek bir makamda koruyucusu, kayırıcısı bulunmak: Bunların devâir-i devlette, tabakât-ı âliyede kuvvetli hamileri vardır. Kiminin mahkemede dayısı, kiminin daha yüksek tabakatta eniştesi var. (H. Özdemir)
  • Gayret (iş) dayıya düştü: "İş onu başarabilecek olana kaldı" anlamında bir söz [Hikayesi: Bir acemi yeniçerinin bu işi başaramadığını gören ocak dayısı "Siz daha acemisiniz, anlaşılan o ki gayret dayıya düştü," demiş. Sonra kılıcı eline alıp bir vuruşla ikiye bölmüş. (Y. Yılmaz)]: Gayret dayıya düştü, bu tapu işini sen üzerine almazsan bir sonuca bağlanmayacak. (H. F. Gözler)


İlgili atasözleri ve anlamları


İçinde "dayı" kelimesi geçen atasözleri ve açıklamaları:

  • Amcamla dayım, hepsinden aldım payım: (atasözünün anlamı) Yakınlarından beklediği ilgi ve yardımı göremeyen kimsenin durumunu anlatır.
  • Dayı ile dağ dolan, amca ile bağ dolanma: Genellikle dayının akrabalık açısından daha yakın bulunduğunu anlatır.
  • Dayım kim gâvur kim, belli değil: Dost kim düşman kim ayırt edilemiyor.
  • Dayısı olan dayısına dayanır: İnsan zorlu durumlarda kolaya kaçıp ilk önce yardım arayışına girişir (?).
  • Emmim, dayım kesem; elimi soksam yesem: Bir kimsenin minnetsiz, rahat rahat harcayacağı para, amcasının, dayısının verdiği değil, kendisinin kazandığı paradır.
  • Eğri ağaca yayım, her gördüğüne dayım deme: Kişi, hayatta çevresinde gördüğü herkese dost gözüyle bakmamalıdır.
  • Er dayıya, it ataya (benzer): İnsan ve hayvanların mutlaka bir yönüyle soyundan bir takım özellikler taşıyacağını anlatır (?).
  • Güvenme dayına, ekmek al yanına: Her ne kadar çevresinde güvenip dayanabileceği dostları olsa da insanın kendi ayakları üzerinde durabilmesi her işini kendi görebilmesi en iyi olandır.
  • İt iti, köpek dayısını ısırmaz: Herkes iyi geçinmesi gerektiği kişileri bilir, iyiliğini gördüğüyle iyi geçinir (?).
  • Katıra 'baban kim?' demişler, 'dayım at' demiş: Aşağılık duygusu içinde bulunan kişi, kendisini olduğu gibi göstermeye utanır da kötü yönünü gizler, sadece iyi yönüyle övünür.
  • Köprüyü geçinceye kadar ayıya dayı derler: Kişi işini gördürünceye kadar yardım aldığı kişiyle iyi geçinir.
  • Oğlan dayıya, kız halaya çeker: Oğlan çocuğunun yüzü de, huyu da dayısına, kız çocuğunki ise halasına benzer.
( 0 soru/yorum )