Dam nedir? Damsız ne demektir? İlgili atasözü deyim ve anlamları

Toprak damlı evler

Yapıları her türlü dış etkiden korumak amacıyla üzerlerine yapılan, çoğunlukla kiremit kaplı örtü, çatı: Evin damı odanın tam ortasına şakır şakır akıyordu. (S. Küçükboyacı)
Üzeri toprak kaplı ev, küçük yapı, ev: Şehrin kuruluşu itibariyle bir evin damı, diğer evin balkonu gibiydi. (M. Kaya)
Hayvan bakılan yer, ahır: Kış aylarında inekler, tosunlar, düveler ve danalar bu damda kalırdı. (K. Erzurum)
Dansta kavalyeye (erkeğe) eş olan bayan: Sümerce "dam" kadın, eş anlamlarına gelir (K. Emiroğlu). Dam kadın demektir. "Damsız girilmez" sözündeki dam, kadın demektir. (Ö. V. Erikçi)
Çeşitli çağlarda soylu kadınların ve şövalyelerin eşlerine verilen bir unvan.

Hayvan damı

Dam aktarmak: Damın kiremitlerini elden geçirip kırıklarını değiştirmek, çatıyı yenilemek: Adam damını aktarmak için yeni kiremitler aldı.
Dam altı: Yağmur ve güneş gibi etkilere karşı korunmuş yapı: Yağış başlamadan önce kendimize sığınacak bir dam altı bulmalıyız. (H. Erdem)

İlgili deyimler ve anlamları

İçinde "dam" kelimesi geçen deyimler ve açıklamaları:

Dam altına girmek: Açıkta kalmamak, oturacak bir evi olmak.
Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı: Konu ile hiç ilgisi yokken birdenbire söylenen yersiz, saçma ve konuyu saptıran sözleri hafifsemek için kullanılır: ... misaller o derece birbirine aykırı ki, evet o derece birbiriyle ilgisiz ki "dam üstünde saksağan vur beline kazmayı" izah için bir örnek isteseler, derhal sizin, iddialarınızı ispat için ileri sürdüğünüz misalleri gösteririm. (K. T. Öz-Han)
Dam yandı içindeki fare de yandı: Bu büyük bir kayıp ama varlığının yol açtığı rahatsızlıklar da sona erdi.
Damdan çardağa atlamak: Herhangi bir mantık bağı kurmadan konudan konuya geçmek, tutarsızlık göstermek.
Damdan düşer gibi (Damdan düşmek): Birdenbire ve yersiz olarak söylenen sözler için kullanılır: Birdenbire damdan düşer gibi sordu: "Tramvayları sever misiniz?" (C. S. Tarancı)

İçinde "dam" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:

Damdan düşen, damdan düşenin halini bilir: İyi bir durumdayken kötü bir duruma düşmüş olan kimse, başına böyle bir şey gelenin derdini iyi anlar.