Edinilmiş şey ya da şeyler, edinim. Edinilen kazanılan bilgi, müktesebat: Gerçek bir "hukuk adamı" olmanın kendisine kazandırdığı engin edinç... Kazanılan, edinilen hak. (dil bilgisi) Üretici dönüşümsel dil bilgisi an…

Geri vermek üzere alınmış, emanet: Bu kalemi eğreti aldım (örnek cümle). Belirli bir süre sonra değiştirilecek, kaldırılacak olan, geçici: Asıl perdeler dikilinceye kadar eğreti perdeler asıyoruz. Takma: O zamandan beri eğreti di…

Ekmek (biçmek) ile ilgili deyimler ve anlamları Tohum ekmek İçinde "ekmek" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler: Ekip biçmek : Tarım yapmak: Bütün hayatını topraklarını ekip biçerek geçirmişti…

Bireyler, fertler: Bu işe bakacak kişileri okur - yazar efrattan intihap ederler (seçerler). (askerlik) Eskiden erler, erat, erbaş: İhtiyat veya gönüllü efrat olarak silaha davet edilen fakir efradın ailelerine maaş tahsis edilme…

Daha zararsız, daha az kötü, daha hafif: Ona da vaazı nasihatte bulundu ve dünya azabının ahiret azabından ehven olduğunu haber verdi. Ucuz, hesaplı, uygun: Bu yüzden de en zarifini değil en dayanıklısını aramak, en pahalısına değ…

Ekin tarlası Tahılın (buğday arpa vb. tohum olarak) tarlaya ekildiği andan harman olununcaya kadarki adı: Ekin, tahılın ekilmiş bitki halidir. Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıl cinsinden tohumlukların tarlaya ekilmesi…

Yapılan iş, fiil, eylem, amel: Zira her birey tekrarı olmayan bir olaydır, her edim benzersizdir: Ne daha önce aynısı olmuştur ne de tekrarlanacaktır. (hukuk) Alacaklının beklediği ve borçlu olanın yapmakla yükümlü olduğu iş. Edi…

Ekarte, etmek ve olmak gibi yardımcı eylemlerle "saf dışı etmek (edilmek), konu dışında tutmak (tutulmak), atlatmak (atlatılmak)" anlamlarında kullanılır. Örnek cümleler: Kalabalığı tahrik edenleri bulalım ve onları eka…

İlkbahar ve sonbahar ekinoksları Ekinoks, biri 21 Martta (bazen 19-20 Martta) gerçekleşen ilkbahar ekinoksu, öteki 23 Eylülde (bazen 22 Eylülde) gerçekleşen sonbahar ekinoksu olmak üzere yılda iki kez gerçekleşen, güneş ışınlarının…

Dalyan Irmak, göl ve denizlerde balık avlamak için, yumurtlamak amacıyla kıyıya yaklaşan balıkların geçit yerlerine ağlarla ve kazıklarla kurulan geniş engel. Dalyan ile ilgili birleşik kelimeler ve anlamları Dalyan çanak…

Darüssaade Topkapı Sarayı Harem Dairesi Hünkar Sofası Saray, padişah sarayı, padişah evi, saadet evi: Osmanlı'da Darüssaade tabiri, yaklaşık 380 yıl padişahların ve ailelerinin ikametgâhı olan Topkapı Sarayı'nın Harem Daire…

Halk dilinde dünya, yeryüzü, yaşadığımız bu dünya: (O) şu darıdünyada üç beş sevdiğim insandan birisi, belki de birincisidir (İlgili cümle kaynağı: Yaşar Kemal). Benim "darıdünya"da ne malım var, ne mülküm! / Kimseyi ihya …

Kabıyla birlikte tartılan bir nesnenin sadece kabının ağırlığı. Bu kabın ağırlığına karşılık olarak tartı sırasında terazinin diğer kefesine konan ağırlık. Darasını almak : İçine bir şey konulacak kabın ağırlığını hesaplamak. …

Damasko kumaşı Damasko, her iki yüzü de kullanılabilen, ipek ya da yün ve keten karışımı döşemelik ve perdelik kumaş. Şam'da dokunan iki yüzlü ve keten ya da yün karışımı ipekli kumaş olup "Şam kumaşı" da denir…

El altından yürütülen kötü iş, hileli iş, üç kağıt, dümen: Yakalanmayışının nedeni, dalavereli işlerini öylesine karmakarışık edermiş ki, içinden çıkılmazmış. Başkasıyla ortak çalışmadığı halde, o karmakarışık işine o kadar çok adam…

Darülaceze, çalışma gücünden yoksun, kazancı ve bakacak kimsesi olmayanları barındıran toplumsal bir yardım kuruluşu; güçsüzler evi, düşkünler evi, bakım yurdu demektir: Bizzat Sultan Abdülhamid'in nakit yardımlarıyla kurulan Da…

Çam ağacı Çam, açık tohumlu bitkilerin kozalaklılar takımının çamgiller familyasından bir ağaç cinsidir. Bu ağaçlar, çoğunlukla kuzey yarımkürede, deniz kenarlarından yüksek dağların ağaç sınırlarına kadar geniş bir alanda yet…

İçine alması gereken şey, sığmayan ya da güç sığan, geniş ve bol karşıtı. Ensiz. (mecazi) (Kafanın yaratıcı yetileri için) Yetersiz: Dar düşünmek. Az, elverişsiz: Darlık. Sıkıntılı: Dara düşmek. Güçlükle, ucu ucuna, ancak: Da…

İstanbul Darülfünunu Darülfünun, eskiden üniversiteye verilen ve bilimler yurdu anlamına gelen isim: Darülfünun talebeleri, Osmanlı toprağının dört bir yanından gelen parlak, memleketlerinde başarılarını ispat etmiş kişilerdi (G. G…

Dansimetre Dansimetre, sıvıların yoğunluklarını ölçmekte kullanılan araçtır. Yoğunluk ölçer de denir. Genelde camdan yapılan dansimetrenin bir ucunda sıvı içinde dik durmasını sağlamak üzere ağırlık, diğer ucunda ise silindiri…

Çalpara Parmaklara takılıp çalınan, dört ya da iki parça ağaçtan yapılmış ses çıkartıcı araç, köçek ve çengi çalgısı. Çalpara (halk arasında şakrak da denir), parmaklara takılan, dört veya iki parça ağaçtan yapılmış zil gibi …

Birdenbire yakasına yapışarak, yakasına yapışıp sıkıca tutarak: Verilen mühlet sona erince mahkeme salonuna girmek ve cebir kullanmak suretiyle vazife halinde bulunan müddeiumumiyi (savcıyı) çalyaka dışarı atmışlar. (H. Amca) Çal…

Bir şey sayılırken birim alarak alınan sayıya gelince söylenir: Dalya yüz! Dalya (yıldız) çiçeği (botanik) Bileşikgiller familyasından, anayurdu Meksika olan, çiçekleri çok çeşitli renkte bir süs bitkisi, yıldız çiçeği. Say…

Bebekleri uyuturken ya da hoplatırken söylenen tekerlemelerde geçer: Dandini dandini dastana, Danalar girmiş bostana, Kov bostancı danayı, Yemesin lahanayı... Düzensiz, darmadağınık: Kaytan bıyıklı haber sunucusu dandini saçlarını…

İçinde "yan" kelimesi geçen deyimler ve açıklamaları: Yan basmak : (Bir işte) Aldanmak. Yan çizmek : (Bir işten) Kaçmak. Yan gelip yatmak : Yapılacak işleri bırakarak rahatına bakmak. Yan gelmek : (Bir işe karışmayar…

Darüşşifa, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde, kendine özgü mimari biçimleriyle cami, medrese külliyesini bütünleyen, sağlık yurdu ve hekimlik okulu işlevini gören yapılara verilen ad. Sağlık yurdu. (mimarlık) Osmanlıcada da hasta…

Uluslar arası pazarları ele geçirmek için dış piyasalara ihraç edilen bir malın fiyatını kendi iç piyasasındaki "gerçek fiyatından" daha düşük tutmak, kârsız satmak veya zararına satmak: Damping, dış pazarlardaki rakipler…

Kemik dansitometre Dansitometre, film plakaları taşıyan kimselerin karşılaştığı radyasyon dozajını saptamak amacıyla, bu plakalar içindeki filmlerin kararmış bölümlerinin miktarını ölçen araç. X-ışınları, gama ışınları vb. e…

Meşin torba; çoban ve avcı torbası. (mecazi) Bilgi, bellek: Coğrafya konusunda çok geniş bir dağarcığı var. (müzik) Bir müzik topluluğunun veya sanatçının hazırlamış olduğu parçalar, repertuvar

Çarpık, eğri büğrü. Verev (köşeden köşeye, çaprazlama) kesilmiş: Kumaşın bir yanı çalık. Doğal halini ya da rengini yitirmiş: "Öf!.. Çalık undan bu ekmek, yiyemeyeceğim" deyip bırakmış... Buz gibi kış sabahlarının çalık…

Cennet Kuşu Cennetkuşugillerden, en iyi bilinen türünün başı ve boynunun arkası limon, boğazı zümrüt yeşili, göğsü siyah ve kanatları kestane renginde bir kuş cinsi. Cennetkuşugiller : (zooloji) Yeni Gine ve dolaylarındaki…

Osmanlı Devleti'nde, savaş sırasında tımar, zeamet sahiplerinin dirlikleri oranına göre yanlarında götürmekle yükümlü bulundukları atlı asker: "Tımarın geliri kendisinden başka iki cebelinin de savaşa hazır bulundurulmasın…

Futbolda çalım atmak Gösterişli davranış, caka: Çalımından geçilmiyor. (spor) Futbolda, karşı tarafın rakip oyuncusunu şaşırtıp geçmek amacıyla top ile yapılan ayak ve vücut hareketi (oyunu): Bir çalım atıp iki oyuncuyu bir…

Çalı Çalı, ahududu ve böğürtlen gibi, belirgin bir ana gövdesi bulunmayan; yerden itibaren çok sayıda ince, sert ve odunsu dal çıkaran bitki türlerinin genel adıdır. Genellikle 1 ila 2 metre arasında boylanan çalılar, yapıları…

Cebri, zorla yapılan demektir. Cebri ile başlayan birleşik kelimeler ve anlamları Cebri icra : (hukuk) Borçların, devlet gücü aracılığıyla ve zorla ödettirilmesi. Cebri ikraz : (iktisat) Karşı tarafın zorlaması ya da oldubitt…

Zorlu sıkıntı, üzgü, eziyet: Gelse celalinden cefa / Yahut cemalinden vefa, İkisi de cana safa, Kahrın da hoş, lütfun da hoş... (Yunus Emre) Cefa ile ilgili deyimler ve anlamları İçinde "cefa" kelimesi geçen deyimler,…

Büyük sıkıntılara, üzüntülere katlanmış, eziyet çekmiş, cefalı: Cefakar anam benim, kim bilir ne zorluklarla büyüttün beni. Eziyet eden: Meğer bu adam benim can düşmanımmış; onun kötülük kaynağı, cefakar birisi olduğunu hiç bilmiy…

Cennet tasviri Allahü Teala'nın rızasına uygun olarak yaşamış iyi kimselerin ölümlerinden sonra Allah tarafından mükâfat olarak konulacakları ve içinde ebediyen yaşayacakları, her türlü tasavvurun ve hayalin üstünde güzellik ve …

Camekan vitrin Satılacak ya da sergilenecek eşyaların konulduğu camlı bölme, dolap, sergen, vitrin: Örneğin, mücevherler büyük bir vitrinde sergilenmek yerine, küçük camekan kutularda sergilenirse tüketicinin daha fazla çeker…

Özellikle yazın "rüzgar yavaş yavaş, serin serin esmek" anlamına gelen efil efil esmek deyiminde geçer: Kalabalıktan ve devlet işlerinden uzakta efil efil esen asude rüzgarların gönle inşirah veren ikliminde son dönemlerde…

Bağışlamak Kendinin olan bir şeyi, yardım ya da iyilik amacıyla karşılıksız vermek, ihsan etmek: Ölmeden önce bütün malını mülkünü Kızılay'a bağışladı. Kötü bir davranışı, suçu, kusuru, olmamış sayıp cezalandırmamak veya…

Bağış yapmak Bağış yapmak eylemi ya da bağışlanan şey. Teberru, hibe eş anlamları. Bağış yapmak : Birisinin bir işine yarayacak bir ihtiyacını giderecek bir şeyi (para, mal, organ, kan vb.) iyilik ve yardım etmek amacıyla k…

Dalkılıç Kılıcını kınından çekmiş olan, kılıç sallayan. (tarih) Osmanlılarda her türlü tehlikeyi ve ölümü göze alarak düşmana saldıran fedailere dalkılıç denilirdi. Dalkılıçlar ölüm eri veya serdengeçti diye de anılırlardı:…

Darülelhan Sanatçıları Darülelhan, Osmanlı Devleti'nin ilk resmi müzik okuludur ve aynı zamanda eskiden konservatuvara verilen isimdir. İstanbul'da 1917 - 1927 arasında faaliyet gösteren kurum dört yıllık eğitim vermek…

Kulakta dalız İç kulaktaki kemik dolambacın orta kısmıdır. Kemik dolambacı, dalız, yarım daire kanalları ve salyangoz şeklinde isimlendirilen üç bölümden oluşur. İçi sıvı ile dolu olan dalız, oval pencereden gelen ses dalgalar…

Cazgır (Pele Mehmet) Yağlı güreşte, pehlivanları yüksek sesle seyircilere tanıtan ve özel duayla onları güreş alanına alan sesi güçlü kimse. Geleneksel Türk güreşinde pehlivanları denetleyen, onları güreşe isteklendiren, özel…

Dağar benzeri toprak kaplar Ağzı yayvan dibi dar toprak kap: Dağarda pişirilen türlünün tadı bir başka oluyor. Ağzı çok geniş küp. Küp şeklinde çukur: Oluklar içinde akan yağ, oluk üzerinde bulunan ve dağar adı verilen ufak çukur…

Bağıl yoğunluk, belli bir sıcaklıktaki bir cismin yoğunluğunun, 4 °C sıcaklıktaki suyun yoğunluğuna oranı. Bazı yoğunluk ölçme işlemlerinde, maddenin yoğunluğu doğrudan belirlenemez, fakat suyun yoğunluğuna oranı belirlenebilir. Böy…

Bağır Göğüs, göğsün ön orta yüzü (bu sözcük özellikle deyimlerde geçer): Kendini yerden yere atarak, göğsünü bağrını yırtarak hayatının rolünü oynadı. (A. Tunç) Vücut boşluklarında bulunan ciğer, bağırsak gibi organların ort…

Bağdat Caddesi - Kadıköy / İstanbul Cadde, il ve ilçe gibi büyük yerleşme merkezlerinde geniş yol, ana yol demektir. Caddeler genellikle sokaklardan büyüktür ve ağırlıklı olarak taşıt trafiğine ayrılmıştır. Genellikle her iki …

Egale, "eşitlemek, eşit olmak; derecesine ulaşmak, eşitlenmek" anlamlarında egale etmek ve egale olmak biçiminde kullanılır. (spor) Bir rekoru yinelemek: Kapalı salon pentatlon Türkiye rekorunu kırdı, açık hava yüksek a…

Bağımsızlık Bağımsız olma durumu ya da niteliği, istiklal. Davranışları, tutumu, girişimleri herhangi bir gücün etkisinde kalmadan düzenleyebilmek, özgürlük, hürlük. Bağımsızlık, bir devletin ülke içinde ve dışında, kendisi…

Üzüm bağı ve bağ evi Üzerinde üzüm kütükleri dikili toprak parçası: Bağa girdim bağ bulanık. Çeşitli meyve ağaçlarından oluşmuş bahçe veya arazi: Niğde'nin elma bağları. Divan edebiyatında ağaçlık, özellikle gül ağaçlar…

Acı biber Biber gibi yakıcı olan, ağzı yakan, tatlı karşıtı: Yemek çok acı olmuş. Tadı kötü, içilecek, yenecek nitelikte olmayan: Bu ilacın tadı çok acı. Sert, şiddetli, ağır, zorlu, keskin: Acı fren. Acı bir çığlık. Acı soğ…

Bağdadi sıva yöntemi Ağaç direkler üstüne aralıklı olarak çakılan ahşap çıtaların üzerlerinin sıvanmasıyla yapılan (duvar ya da tavan): Bizim İstanbul evlerinin iki parmak enliliğindeki bağdadi duvarları sesi epeyce geçirir!.…

Bağ bozumu Üzümlerin toplanma zamanı. Son üzümlerin toplanarak bağların bozulması: Bağbozumu vakti olduğundan bütün üzümler toplanmıştı. Yaprakları dökülmüş bazı asma dalları, yolunmuş kaz boynunu andırıyordu. Bu işin yapıl…

Acı badem kurabiyesi Gülgillerden, dikenli veya dikensiz, meyvelerinin kabukları kalın, çekirdekleri küçük olan bir tür badem ağacı Bu ağacın hidrosiyanik içermesinden dolayı fazla tüketildiğinde zehirlenmeye sebep olan, kre…

İran ülkesi ve İranlılar. Eskiden İranlılara verilen ad. Türk müziğinde, acemaşiran ve bayati'den oluşturulan, dügah perdesinde bileşik bir makam. Acem ile ilgili deyim ve birleşik kelimeler Acem ağzı : Doğu Anadolu da A…

Çabukluk, tezlik, ivedilik, ivecenlik: Bu iş biraz acele ister. (örnek cümle) İvedi, çabuk davranma zorunluluğu: Acelesi varmış, bekleyemedi. İvedili, çabuk yapılması gereken: Acele bir işim çıktı. Telaşla ya da sabırsızlıkla y…

Atılgan, yiğit, gözü pek, ele avuca sığmaz: Tuzakları görmeye giden adamla oğlu çok acar kişilerdi. Öyle ufak tefek tehlikelere pabuç bırakacak türden değildiler. Güçlü, gürbüz, dinç: Günün birinde çok acar bir delikanlıya yenilmi…

Acemi birliğindeki acemi askerler Deneyimsiz, toy, eli işe alışmamış, iş beceremeyen: Acemi sürücü. İşinde, mesleğinde ilerlememiş, ustalaşmamış, beceri elde edememiş: Acemi çırak. Bir yerin, bir şeyin yabancısı: Anlaşılan …

Abla ve erkek kardeş Bir kimsenin kendinden büyük kız kardeşi: Ablam çok başarılı bir kızdı. Onu hep örnek aldım. Büyük kız kardeş gibi saygı gösterilen kız ya da kadın: Buyur Emine Abla, buyur... Gel otur. Ablalık etmek…