Eğretileme (istiare) nedir ne demektir? Anlamı

Güncellenme: Soru/Yorum: 0
Eğretileme (Osmanlıca: istiare) bir sözcüğün alışılmış anlamı dışında kalan bir anlamda kullanılmasıdır. Bu yazın sanatı üç yolda tanımlanır:


  1. Bir sözcüğün -benzetme ilgisiyle- başka bir sözcük yerine kullanılması.
  2. Benzetme, ayırtılı değişmece.
  3. Uzbenzetme, pekişik benzetme (teşbih-i beliğ) deki iki terimden birinin atılarak kısaltılmasıyla oluşan söz sanatı.


Eğretileme öğeleri şunlardır:


  • Eğreti (eğretilenen): Eğretilemede asıl sözcüğün yerine kullanılan sözcük.
  • Eğretilik (kendisinden eğretilenen): Eğretilemede eğretinin temeli olan söz.
  • Eğretili (kendisi için eğretilenen): Eğretilemede, bir benzetme ilgisi kurmak için başka bir sözcükle anlatılan nesne, ("benzetmelik" durumundaki ve anlamındaki sözcük).
  • İpucu: Tümcede bir eğretileme ayırtısı bulunduğunu belirtmeye yarayan sözcük.
    Örnek "Askerlerimiz kükreyerek siperlerinden fırladı." tümcesindeki kükreme sözcüğü.
  • Engelleyici ipucu (ayrıncalık): Eğretilemede, başka anlamlara kaymayı engelleyen sözcük. Değişmeceli olarak kullanılan sözcüğün, gerçek anlama kaymasına engel olur.


Eğretileme çeşitli yönlerden türlere ayrılır:


  • Açık kapalı oluşuna göre:
    • Açık eğretileme: Bir varlığı kendi adıyla değil, herhangi bakımdan benzetildiği başka bir nesnenin adıyla anma. Benzetmeliğin (kendisine benzetilenin) anlatımında kalıp, benzetilenin düşmesidir.
      Örneğin "Aslan asker" uzbenzetmesi şöyle açık eğretileme olur: "Aslanlarımız sınırlarımızı bekliyor".
    • Kapalı eğretileme: Uzbenzetmede benzetilenin anlatımda kalıp benzetmeliğin düşmesiyle kısalışıdır.
      Örneğin yukarıdaki uzbenzetme şu biçime girer: "Askerlerimiz kükreyerek siperlerinden fırladılar."
  • Eğretilenen sözcüklerin sayısına göre türler:
    • Teklik eğretileme: Bir tek sözcükle oluşan eğretileme.
    • Bileşik eğretileme: Birden çok sözcükle örülen eğretileme.
    • Yaygın eğretileme: Bkz. bileşik eğretileme.
      Örnek: "Saman altından su yürütmek.", "Ayağını yorganına göre uzat."
  • Sözcük türlerine göre:
    • Temel eğretileme (adcıl eğretileme): Eğretilenlerin ad soylu bir sözcük olduğu eğretileme.
    • Uydu eğretileme: Eğretilenlerin eylem ya da eylemsi bir sözcük olduğu eğretileme.
  • Açık eğretilemede, engelleyici ipucunun bulunup bulunmadığına göre:
    • Salt eğretileme: Anlatımda engelleyici ipucunun bulunmadığı eğretileme.
      Örnek: Yanımda bir aslan var.
    • Yalın eğretileme: Eğretilenen için, engelleyici ipucunun bulunduğu eğretileme.
      Örnek: Yanımda silahlı bir aslan var.
    • Pekitli eğretileme: Eğretilenin pekiştirici sözcüklerle nitelendiği eğretileme.
      Örnek: Yanımda pençesi güçlü bir aslan var.
    • İmgeletici eğretileme: İçinde ipucu bulunan kapalı eğretilemelere verilen ad.
      Örnek: Kuşcağız dertli dertli ötüyordu.
  • Eğretilemeler, anlaşılma derecesine göre de çeşitlenir:
    • Saçık eğretileme: Herkesin kolayca yapabileceği eğretileme.
    • Seçkinsel eğretileme (yavlak eğretileme): Ancak seçkinlerin anlayabileceği eğretileme.
  • Eğretilemede şu terimler de vardır:
    • Uyarlı (dengeli) eğretileme: Eğretilikle eğretilenin bir kişide toplandığı eğretileme.
      Örnek: Yoksulluk içinde kıvranmış bir kimse için: "Bütün varlığını yitirmişti; yeniden can buldu." sözü gibi. Bu örnekte eğretilik "can", eğretilen ise "zenginlik"tir.
    • Sakalı eğretileme
    • Alaylı eğretileme: Alay için yapılan eğretileme.
      Örnek: Korkak bir kimse için: "Aslan geliyor." demek gibi.
    • İlgeci gizli benzetme: Her eğretileme kısalmış bir benzetmedir. Bunun için eğretilemeye böyle de derler.
Kaynak TDK