Salatalara ve çeşitli yemeklere ekşilik vermek amacıyla kullanılan, üzüm, elma gibi meyve sularının doğal yollarla ekşimesi sonucu oluşan sıvıdır. Keskin tadı ve kokusuyla iştah açıcı özellik taşır. Geleneksel mutfakta hem lezzet verici hem de koruyucu olarak değerlendirilir.
Üzüm sirkesi - (kimya) Bakterilerin şarap, bira ve benzeri alkollü sıvılar üzerinde etkili olmasıyla etil alkolün yükseltgenmesi sonucu elde edilen bir sıvıdır. İçeriğinde genellikle %3–6 oranında asetik asit (sirke asidi) bulunur. Bu özelliği sayesinde asidik yapı gösterir ve mikrobiyal faaliyetleri sınırlandırabilir.
(halk dilinde) Bit ve tahtakurusu gibi asalak böceklerin saç teline veya kumaşa bıraktığı çok küçük, beyazımsı yumurtalara verilen addır. Günlük konuşmada ve eski metinlerde bu anlamıyla da yer alır: Saçındaki beyazlıklar sirke olmasın?
Saçlarda sirke
Sirke ile ilgili deyimler ve anlamları
İçinde "sirke" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:
- Bitten sirkeden kurtulmak (çıkmak): Kötü durumlardan, borçtan harçtan kurtulmak.
- Suratı sirke satmak: Öfkeli ve kızgın olduğu yüzünden anlaşılmak: Çok geçmeden yoldaş geldi ki durum pek parlak değil anlaşılan, suratı sirke satıyor! (M. Saraç)
- Yüzü sirke satmak: Yüzünde hoşnutsuzluğunu gösterir bir anlam olmak: Yüzün sirke satıyor. Söyle hadi, neye sıkıldın? (E. Baba)
Sirke ile ilgili atasözleri ve anlamları
İçinde "sirke" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )
- Sirke evin bereketidir: Eldeki az ve mütevazı imkânların bile doğru kullanıldığında değer taşıdığını ifade eder. Kanaatkâr olan kişinin evinde bereketin eksilmeyeceği anlatılır.
- Bedava sirke baldan tatlıdır*: Masrafsız ya da emeksiz elde edilen şeylere herkes istek gösterir ve bunlarda kusur aramaz.
- "Bende kırk yıllık sirke var" diyenden biraz sirke istemişler, "Eğer her isteyene verseydim bende kırk yıllık sirke olur muydu?" demiş: Cimri kişilerin vermekten kaçındığını ve varlıklarını başkalarıyla paylaşmadığını anlatır. Kendilerinde olanı koruma uğruna başkalarına yardım etmekten çekinen kişilere eleştirel bir şekilde yaklaşır.
- Bir fıçı sirkeden ziyade bir damla bal ile sinek tutulur (Sirke fıçısından çok, bal damlası sinek tutar): Tatlı sözlerin ve nazik davranışların, sertlikten ve öfkeden daha etkili olduğunu ifade eder. İnsanları kazanmanın yolu, nazik ve hoşgörülü olmaktan geçer; kaba davranışlar ise istenilen sonucu vermez.
- Güler yüzlü sirke satıcısı, ekşi yüzlü bal satıcısından çok kazanır: Ticarette müşteriye karşı güler yüzlü, samimi ve kibar davrananların daha fazla başarı elde edeceğini ifade eder.
- Kap, sirkeye göredir: Sert ve keskin sirke nasıl ki daha dayanıklı bir kapta saklanması gerekiyorsa, insan veya durum da ne kadar zorlayıcıysa, onu taşıyacak güçte bir düzen ve tutum gerekir.
- Kedi sirke içmez: İnsanların alıştıkları veya hoşlandıkları şeyler dışında olanları tercih etmeme eğiliminde olduklarını ifade eder.
- Keskin sirke küpüne zarar* (Acı sirkenin kâseye zararı var / Har sirke küpünü çatlatır / Yavuz sirke küpüne ziyan eder): Öfkenin insanı tükettiğini ve bu tür duyguların daha çok sahip olana zarar verdiğini ifade eder. Öfkeli insanlar, başkalarına zarar vermek istese de, sonunda kendilerine en büyük zararı verirler.
- Kötüden it iyi, sirkeden bit iyi: Kötü şeylerin bile bazen daha kötü olanlardan daha iyi olduğunu anlatır. Kötü bir durum, daha kötü bir duruma göre daha kabul edilebilir olabilir.
- Menfaat sirke de olsa baldan tatlıdır: En küçük bir karşılıksız çıkar insanlara büyük mutluluk verir.
- Sarımsağını hesap eden paçayı yiyemez (Sirkesini, sarımsağını sayan paçayı yiyemez)*: Küçük sakıncalarını düşünerek bir işe girişmeyen kişi, o işin kazançlarından yoksun kalır.
- Sert sirke evvela kendi kabına ziyan getirir: Öfkeli ve kırıcı kişinin önce kendine zarar vereceğini anlatır. Aşırı sertlik, sahibine huzursuzluk ve kayıp getirir.
- Sinek bir damla pekmeze konar, bir fıçı sirkeye gelmez: İnsanların tatlı ve hoş olan şeylere daha çok ilgi gösterdiklerini, sert ya da tatsız şeylerden ise kaçındıklarını ifade eder. Küçük bir iyilik veya naziklik, büyük bir sertlikten daha etkili ve çekici olur.
- Şaraptan dönen (bozma) sirke keskin olur: Asıl özelliğini sonradan yitirip değişen şeylerin daha sert ve zararlı hâle geldiğini ifade eder. İnsan da iyi hâlinden dönüp bozulursa, eskisinden daha huysuz ve zarar verici olabilir.
- Ucuz sirke baldan tatlıdır: Bedava veya bedavaya yakın bir karşılıkla elde edilen bir şeyin insana her şeyden daha tatlı gelebileceğini ifade eder. Kişi maddi çıkar sağladığında, basit şeylerden bile büyük bir memnuniyet duyabilir.
- Yağ ile yavşan, sirke ile tavşan: Güzel yemek hazırlamak için bol ve kaliteli malzeme kullanmaktan kaçınmamak gerektiğini ifade eder. Bu atasözü, doğru malzemelerle, sevilmeyen bir yemeğin bile lezzetli hale getirilebileceğini vurgular.
Soru/Yorum Gönder