Hoca nedir, ne demektir? Hoca ile ilgili atasözleri, deyimler ve anlamları

Nasreddin Hoca

1. Müslümanlıkta din işleriyle uğraşan görevli kimse: Gönüllere hitap eden hocalarımız, Allah'ın bizlere bir lütfudur. (Siyer D.)
2. Öğretmen: Harp Akademisinde tarih hocamdı. (M. Belge)
3. Birine bir şey öğreten, akıl öğreten, usta, üstat: Hocam, öncelikle benim ve benim gibi birçok Türk genci için esin kaynağı olduğunuzu ifade etmeden geçemeyeceğim. (O. Sinanoğlu)
4. Eskiden, medresede yetişmiş, sarık saran, cüppe giyen din adamı.
5. (argo) Öğrenciler arasında hitap olarak kullanılır.

Hoca ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "hoca" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Hocalık etmek:
  1. Ders vermek, öğretmenlik yapmak: Türk milletini yetiştirmek için hocalık etti. (O. Ergin)
  2. (mecazi) Akıl öğretmek, öğüt vermek.
• Akıl hocalığı taslamak: Bir işte doğruyu, iyi olanı gösterdiğini sanmak: Açıkça bizleri hata yapmakla suçluyor ve bize akıl hocalığı taslıyor, ukalalık yapıyor. (Y. Sarpdere)
• Ha Ali Hoca, ha Hoca Ali: Değişik gibi gösterilen iki şeyin, gerçekte aynı olduğunu anlatan bir söz: Seçilen adaylar ismen ve resmen farklı olsalar da zihniyet aynı, duruş aynı, yöneliş aynı, fikir aynı, düşünce aynı, yönetim anlayışı aynıdır... Ha Ali Hoca, ha Hoca Ali! (Y. Bahadıroğlu)

Hoca ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "hoca" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Hoca gelmiş iken ölen ölsün: Fırsat eldeyken değerlendirilmesi gerektiğini ifade eder. Zamanında gelen imkân, yerinde ve hızlı kullanıldığında fayda sağlar.
• Hoca hakkı, Allah hakkı: Hocalar ve öğretmenler kültürlü, ahlaklı ve başarılı kişiler yetiştirmekle toplumun var olmasında önemli rol oynarlar. Bu nedenle onların hakkı ödemekle bitmez.
• Hoca okurken yanılır: Bilge ve makam sahibi kişilerin bile zaman zaman hata yapabileceğini ifade eder. Her insan yanılabilir; hatasızlık yalnızca Allah'a mahsustur.
• Hocanın vurduğu yeri ateş yakmaz: Din adamlarının uyarıları ve manevi terbiyesi sayesinde insanların günahlardan korunacağını ifade eder. Hocaların nasihatleri, insanın hem iyi bir insan hem de iyi bir kul olmasına yardımcı olur.
• Hocanın yap dediğini yap, yaptığını yapma* (Hocanın söylediğini dinle, okuduğunu dinle, gittiği yola gitme): Kişilerin davranışlarını örnek almak yerine, doğru olduğunu bildiğimiz, doğruluğuna inandığımız sözlerinden, bilgilerinden yararlanmalı, bunları örnek olarak almalıyız.
• Hocanın vurduğu yerde gül biter*: Öğretmen gerekli görüp öğrencisini döverse, bunu öğrencinin yararına yapmış olduğunu öne süren bir söz.
• Geçinmeyene dokuz koca, okumayana dokuz hoca az gelir: Geçimsiz kadın kocası ne kadar anlayışlı olursa olsun problem yaratır. Öğrenmeye istekli olmayan kişi de ne kadar yol gösteren olursa olsun hiçbir şey öğrenemez.
• Kitabın yenisinden, hocanın eskisinden okumalı: Bilgili ve kültürlü biri olabilmek için hem güncel bilgi ve kaynaklara sahip yeni kitaplar okumak hem de tecrübeli ve deneyimli hocalardan ders almak gerektiğini ifade eder. Bu atasözü, kişinin hem modern bilgilerle donanmasını hem de geçmişin deneyimlerinden faydalanmasını vurgular. Yeni kitaplar, güncel bilgileri ve gelişmeleri sunarken, eski hocalar tecrübeleri ve derin bilgileri ile rehberlik ederler.
• Nasrettin Hoca, ölü beygire gem takarmış: Kimi insanların imkânsızı başarmaya çalıştığını ya da boşuna çaba harcadığını ifade eder. Artık işe yaramayacak bir durumu düzeltmeye çalışmak, beyhude gayret olur.
• Oğlunu seven hocaya, kızını seven kocaya verir: Oğlunu iyi yetiştirmek isteyenin onu eğitici birine, kızını korumak isteyenin ise ona iyi bakacak bir eşe emanet etmesi gerektiğini ifade eder. Çocukların geleceği, doğru kişilerle yönlendirilip korunmalarına bağlıdır.
• Okumayı sevmeyene dokuz hoca az: Öğrenmeye isteği olmayan birine ne kadar öğreten olsa da fayda etmeyeceğini ifade eder. Kişinin öğrenmesi için önce içinde istek ve merak olması gerekir.
• Talebe hocadan, karı kocadan korkmalı: Öğrenci öğretmeninden ne kadar çekinirse o kadar disiplinli olur ve daha iyi yetişir. Aynı şekilde kadın da kocasının kızacağı davranışlardan kaçınırsa daha huzurlu bir yaşam sürerler.
• Ya okuyup hoca, ya zengin kıza koca olmalı: Varlıklı kadınlarla evlenen erkekler hayatlarını maddi açıdan garantiye alırlar.
• Yarım hekim candan eder, yarım hoca dinden eder*: İşinin tam ehli olmayanların, kendilerinden yardım bekleyenlere yardımları şöyle dursun, büyük zararları dokunur.