Al nedir ne demektir? İlgili atasözleri deyimler ve anlamları

al (I)

Kızıl alev rengi, kan rengi, narçiçeği rengi, kızıl, parlak kırmızı: Her rengi istemez, gönlümüz şimdi aldadır. (Y. K. Beyatlı)
[At donu (at rengi)] Dorunun açığı: Al bir ata binmişti, al. (F. H. Dağlarca)
Yüze sürülen pembe boya, allık, düzgün: Gözüne sürme çekmiş, yüzüne al sürmüş.

Al Bayrak

Al bayrak (sancak): Türk bayrağı, Bayrağımız.
Albastı: Doğum sırasında temizliğe dikkat edilmemesi yüzünden lohusanın (yeni doğum yapmış kadının) tutulduğu ateşli hastalık.
Al duvak: Eskiden gelinlerin yüzüne örtülen, kenarları sırma işlemeli kırmızı duvak.

Aldatma işi, dolap, düzen: İstanbul, insanı kendi haline bırakmaz, zorlar, büyüler, binbir al ile ta içine işleyip ille de kendi düşüne sürükler. (İlgili cümle kaynağı: N. Ataç)

Al etmek: Aldatmak, oyuna getirmek: Dedim lebin şeker midir, bal mıdır? / Dedi bana edeceğin al mıdır? (Gevheri)
Ala düşmek: Tuzağa düşmek, aldatılmak: Ahmet beni ala düşürdü.

İçinde "al" kelimesi geçen deyimler ve açıklamaları:

Al al olmak: Pençe pençe kızarmak, kıpkırmızı olmak: O gül yüzlü, bu soruma alındı ve yüzü al al oldu. (S. Murad)
Al bağlamak: (deyiminin anlamı) (Eskiden genellikle kadınlarda) Fesin, başlığı üzerine al yazma sararak mutluluğunu ve sevincini belli etmek: Al bağlarım divanına dururum. (Karacaoğlan)
(Loğusayı) Al basmak: (Loğusa) Albastı hastalığına uğramak.
Al giyen alınır (Al giymedim ki alınayım): Bir kimsenin, belirli bir durumda alınganlık göstermesi için herhangi bir neden olmadığını belirtmek amacıyla kullandığı söz.
Al kanlara boyanmak (bulanmak): Yaralanmak, vurularak ölmek, şehit olmak.
Alı al moru mor: Yüzü telaş ya da coşkudan kıpkırmızı olmuş: Neden bırakacakmışım, bak kız ne hale girdi, alı al moru mor. (A. Rasim)
Alı sat doru al: Değersizi bırakıp değerliye bakmak için öğüt niteliğinde söylenir.

İçinde "al" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:

Al elmaya taş atan çok olur: Değerli kimselere çatarak, onlara saldırarak bundan ün ve çıkar sağlamayı amaçlayan insanlar az değildir.
Al (kırmızı) gömlek gizlenemez: (atasözünün anlamı) Çevrenin dikkatini çekecek işler gizli kalamaz.
Al kiraz üstüne kar yağar: Umulmadık, beklenmedik, olanaksız gibi görünen şeyler de olabilir (kirazın iyice kızardığı sıcak havalarda bile kar yağabilir, hiçbir şey imkansız değildir).
Al (aldatma) ile aslan tutulur, güç ile sıçan (gücüğen) tutulmaz (al arslan tutar, güç sıçan tutmaz): Gücün yetmediği birçok konuda zeka sayesinde başarı kazanılabilir.