Saman nedir, ne demektir? Saman ile ilgili deyimler, atasözleri ve anlamları

Saman

Ekinlerin, tahılların ve diğer olgunlaşmış otsu bitkilerin taneleri ayrıldıktan sonra geriye kalan ve hayvanları beslemekte kullanılan, ezilmiş, kırılmış ve kurumuş saplara verilen ad: Sahipsiz bir evin ahırına atları bağladılar. Samanlıktan saman doldurup torba taktılar. Daha arpaları vardı, birer avuç da arpa verdiler. (T. Apaydın)

• Samanlık: Saman saklanan üstü kapalı yer, saman deposu.
• Samanlık deliği: Samanın kapı açılmadan samanlığa yerleştirilebilmesi için samanlığın çatısına özel olarak açılmış delik.

Saman ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "saman ve samanlık" kelimeleri geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Saman alevi gibi: Birden parlayıp hemen yatışan: Saman alevi gibi yanıp sönen sevdalarla dolu değil mi etrafımız? (H. A. Öztekin)
• Saman altından su yürütmek: Hiç belli etmeden dolap çevirmek, gizli saklı iş çevirmek: Adam da saman altından su yürütüyormuş. Hiç tahmin etmezdim rüşvetçi olduğunu. (B. Baykara)
• Saman elinse samanlık senin (Saman senin değilse samanlık da mi senin değil?): Sağlık için oburluktan kaçınmak, her önüne konanı yememek gerekir; başkasının sofrasında oburluk eden kendi midesini ağrıtır.
• Saman gibi: Tatsız tuzsuz, yavan: Diyet bisküvi buldum yahu, şu tadı saman gibi olanlardan. (O. Karagüz)
• Samanlıkta iğne aramak: Çok zor ve neredeyse imkânsız bir işi yapmaya çalışmak: Samanlıkta iğne aramaktan da imkansız bir işti yaptığı; memleketi karış karış dolaşırsa bir yerde Hasret'le karşılaşacağını umuyordu. (M. Yazar)
• Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde: Genellikle bir masal veya hikayeye başlarken "çok zaman önce" anlamında kullanılan bir tekerleme: Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde çok uzak diyarlarda, etrafı masmavi denizlerle çevrili, ışıl ışıl bir ülke varmış. (E. Özsoy)
• Postuna saman doldurmak: Öldürmek: Postuna saman tepip Çamlıbel tepesinden asalım, herkes görsün Köroğlu'nun atını kaçırmanın, kartal yuvasından yumurta almanın karşılığını... (Ü. Kaftancıoğlu)
• Sap derken saman demek: Belirli ve doyurucu bir düşünce ortaya koyamamak: Konuşmamız sap derken saman demek kabilinden hiçten şeylerden ibaret kalmıştı. (R. H. Karay)
• Sap yiyip saman s*çmak: (kaba)
  1. Ne dediğini bilmemek, saçma sapan konuşmak: Sap yiyip saman s*çma! Başımıza gelenlerin seninle ne alakası var? (Ç. Yiğenoğlu)
  2. Bir olaya kızıp ateş püskürmek: Kudurmuş bir canavara dönmüştü, sap yiyip saman s*çıyordu... (M. Bayrak)
• Sapla samanı karıştırmak: İyi ile kötüyü ayıramamak: İnsan kıymeti bilmez hale geldik / Sapla samanı karıştırır olduk gitgide / Kötüler baş tacı yapılırken / İyiler yerlerde süründü sebepsiz yere / İyi niyet öldürüldü göz göre göre (P. Metin)

Saman ile ilgili atasözleri ve anlamları

Saman balyası

İçinde "saman, samanlık" sözcükleri geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Saman altından su yürütür, üstüne çıkar vaaz eder: İkiyüzlü, çıkarcı kimseler fırsat bulunca her türlü uygunsuz işi yaparlar, etrafındakilere de her zaman dürüst ve namuslu olmalarını öğütlerler.
• Saman hayvana, zaman insana yakışır: Hayvanlar için saman ne kadar gerekli ve uygun ise, insanlar için de zamanı doğru ve etkin kullanmak o kadar önemlidir. Bu atasözü, zamanın değerini bilmeyi ve hayatımızı planlı, düzenli bir şekilde yönetmeyi öğütler.
• Saman yiyen torbasını beraber taşır: Bir kişi bir nimetten veya imkândan faydalanıyorsa, o nimetin getirdiği sorumlulukları ve zorlukları da üstlenmek zorundadır anlamına gelir.
• Samanlık saray oldu, gelinlik kolay oldu: Bir kişinin ya da ailenin maddi durumunda büyük bir iyileşme yaşandığında, daha önce zor olan şeylerin artık kolaylaşacağını ifade eder.
• Arama iğneyi samanlık içinde: Bazı kimseler o kadar akılsız olurlar ki olmayacak işlerle uğraşıp gereksiz yere çaba harcarlar.
• Arpa samanıyla, kömür dumanıyla*: Kusursuz nesne olmaz, yararlandığımız nesneleri kusurlarıyla birlikte kabul etmeliyiz.
• Ata binenin heybesinde sarı sarı altın, eşeğe binenin heybesinde sarı sarı saman: Büyük, yararlı işler yapan kimseler bolluk içinde, küçük önemsiz işlerle uğraşan kimseler de sıkıntı içinde yaşarlar.
• Ayağını zamana uydur, kalburunu samana: Gelişmelere ve yeniliklere ayak uyduramayanlar her şeyde en geride kalırlar.
• Boş samanlık kiremit istemez: Değersiz, işe yaramaz şeyleri korumak için önlem almaya gerek yoktur.
• Camızı kadı etmişler, samanlığı kendine ayırmış: Bencil kişi mevkii sahibi olduğunda önce kendi çıkarlarını düşünerek hareket eder (camız: Su sığırı, manda, kömüş).
• Dağına göre odun, sapına göre saman olur: Bir durum veya kişi değerlendirilirken, onun kendi şartları, özellikleri ve çevresi göz önünde bulundurulmalıdır. Başka bir deyişle, her şey kendi bağlamında anlam kazanır ve doğru değerlendirme ancak bu şekilde yapılabilir.
• El yahşi biz yaman, el buğday biz saman: "Yabancılar bizden değerli görülüyor, el üstünde tutuluyor" anlamında söylenen bir atasözü.
• Geçimim geçim olsun da, oturduğum yer samanlık köşesi olsun: Evde huzur yoksa, kavga ve geçimsizlik çoksa o ev saray bile olsa insan mutlu olamaz. Mutluluğun, sevginin yaşandığı yer neresi olursa olsun saraylardan bile daha güzeldir.
• Güvenme (inanma) dostuna, saman doldurur postuna*: Dost sanılan birçok kimsenin, kendilerine duyulan güvenden yararlanarak, daha kolaylıkla, büyük kötülükler yapabileceklerini unutmamak gerekir.
• Heybesi var torbası var, besbelli samana geldi: Kılık kıyafetine ve davranışlarına bakarak bir insanın nasıl bir karaktere sahip olduğunu ve ne yapacağını anlayabiliriz.
• Hırsızlıkla kahpelik saman çöpünün arkasındadır: Hırsızlık ve kahpelik uzun süre saklı kalacak türden bir suç değildir.
• İki gönül bir olunca samanlık seyran olur*: Sevgi her şeyi güzelleştirir, acıya neden olabilecek sıkıntılar bile tatlı bir hal alır.
• İnsanın insanlığı irfanla, hayvanın hayvanlığı samanla beslenir: İnsanların bilgi ve anlayışıyla değeri artar. Hayvanı değerini artıransa çok yiyip çok beslenmesidir.
• İyiliğe kötülük, kör eşeğe samanlık: İnsan kendisine iyilik eden birine, iyilikle karşılık vermese de en azından biraz saygılı davranmalıdır.
• Kedinin gideceği samanlığa kadar*: Bir kabahati olan, pek uzağa kaçamadan yakalanır.
• Koca öküz ölürse de samandan ölsün: Bazı açgözlü ve obur kimseler hoşlandıkları şeyler uğruna başlarına gelecek her şeye razı olurlar.
• Sakla samanı gelir zamanı*: Gelecekte meydana gelebilecek sıkıntılar için önceden hazırlık yapılmalıdır.
• Sarı saman vaktinde altın olur: Her şeyin değerli olduğu bir zamanı (sezonu) vardır ve işler zamanında yapılırsa, o işler değer kazanır.
• Şeytanla ortak buğday eken samanını alır*: Ortağı kurnaz, düzenbaz olanın eline kârdan bir şey geçmez.
• Tatlı üzerine su içmek, samana kazık çakmak gibidir: "Tatlı üzerine içilen su ağzın tadını giderir" anlamında bir atasözü.
• Yoz sığıra saman dökülmez: Değersiz, verimsiz veya işe yaramaz bir şeye emek veya kaynak harcanmaması gerektiğini ifade eder [yoz: (halk dilinde) Kısır].
• Zaman, saman satar (Zaman satar samanı): Kış zamanı yemyeşil otlar tükendiğinde samanın değeri artar ve saman bu zamanda daha kıymetli olur ve satılır. Saman gibi her şeyin de kıymetlendiği, rağbet gördüğü bir zaman vardır.