Sağlık nedir, ne demektir? Sağlık ile ilgili atasözleri, deyimler ve anlamları

Sağlık

1. Vücudun her yönden sağlam olma hasta olmama durumu, vücut esenliği, sıhhat, esenlik: Sağlıklı olmak, varlıklı olmaktan değerlidir. Sağlıklı olmak; insanın bedensel, zihinsel, sosyal, moral ve ruhsal yönden iyilik halinde olmasıdır. (N. Aytürk)
2. Sağ, canlı, diri, hayatta olma durumu: Onu göremeyen ve sağlığından endişe eden halk tepkiliydi. (M. S. Kafalı)

Sağlık ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde veya anlamında "sağlık" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:
(atasözlerine geç)

• Sağlıcakla kal (kalın): Ayrılırken kalanlara söylenen bir esenlik sözü, hoşça kal: "Gene beklerim oğul, yolun açık olsun; sağlıcakla kal" dedi. (B. Ekdi)
• Sağlığında: Yaşamaktayken, ölmezden evvel: Zavallı ressam, sağlığında böyle bir parayı düşlemezken şimdi onun yapıtları ile başkaları zengin oluyor. (S. N. Özerdim)
• Sağlık olsun: Üzücü bir durum veya bir zarar karşısında, "önemli değil", "yerine başkası konur", "yeter ki canımız sağ osun" anlamlarında kullanılır: Sildiğim ilk cam kırıldı. "Sağlık olsun," dedi annem (Y. Atılgan). Oldu da kazanamadın; ne çıkar... Sağlık olsun. Sen elinden geleni yapıyorsun, gerisini hiç düşünme. (A. Nesin)
• Afiyet üzere olmak: Sağlıklı, rahat yaşıyor olmak: Mal rızkın en alt derecesidir. Afiyet üzere olmak onun üstündedir. (C. Durmuş)
• Ağzına sağlık: Duyulan veya söylenen şeyin beğenildiğini, yerinde olduğunu ifade eden söz: Ağzına sağlık Osman Hamdi, senden şiir dinleyince hep gençliğimi hatırlıyorum (K. Ekinci). "Yeter be dedim. Ne istiyorsunuz siz bu gadıncıklardan dedim. "Hay ağzına sağlık ablam. Eee onlar ne dedi?.." (S. Ç. Elmalı)
• Ayağına sağlık: "Gelmen çok memnun etti" anlamında, genellikle gelene giderken söylenen bir söz: Güle güle Osman'ım. Ayağına sağlık. Elbet bir haber ulaştırırsın bana.. (A. Sayar)
• Benzine kan gelmek: Sağlıklı duruma gelmek, canlanmak: Kısa zamanda benzine kan gelmiş, kilo almış, elin ayağın düzelmeye başlamıştı, sevinmiştim. (O. Özyollu)
• Bundan iyisi can sağlığı: "Bundan daha iyisi olamaz" anlamında kullanılan söz: Helal süt emmiş, namuslu, iyi huylu bir hatunmuş. "İyi," demişti Seyit, "daha ne olsun, bundan iyisi can sağlığı." (E. Atasü)
• Canı yerine gelmek: Sağlığını, gücünü kazanmak: Henüz iki adım atmıştı ki o nazlı güzelin canı yerine geldi, kalkıp oturdu. (Aziz Efendi)
• Eline (elinize, ellerinize) sağlık: El emeğiyle güzel bir şey yapana söylenen bir övgü sözü: "Eline sağlık Gülsüm teyze! Her yemek ayrı bir lezzetliydi." dedi (A. Z. Muslu). Eline sağlık, resimlerin çok güzel olmuş. (A. Yakşı)
• Turp gibi: (teklifsiz konuşmada) Sağlığı yerinde: "Birkaç güne turp gibi olursun, eskisi gibi ormanda dolaşmaya başlarız," dedi ona.
• Üstüme iyilik sağlık:
  1. Şaşma, şaşkınlık belirtmek için kullanılan bir söz: Kovmak mı? Üstüme iyilik sağlık, o da nerden çıktı şimdi, hayatımda hasta kovmadım ben, dedim. (P. Sutlas)
  2. "Allah esirgesin, üstümden uzak olsun" anlamında kullanılan bir iyi dilek sözü: Üstüme iyilik sağlık. Sizin çocukları cinler değiştirmiş! (Ş. Oktürk)
• Yüzünden kan damlıyor: Sağlıklı olduğu yüzünün renginden belli: Yüzünden kan damlayan, iri kıyım, yakışıklı bir delikanlıydı Çavuş. (M. Şeyda)
• Yüzüne kan gelmek: Sağlığı yerine gelmek, benzinin solgunluğu geçmek: — Eskisine göre biraz daha iyiyim doktor. — Belli belli, yüzüne kan gelmiş. Hem biraz da kilo almışsın sanırım. (A. Kundakçı)

Sağlık ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "sağlık" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Sağlık en büyük devlettir, kıymetini bilmeli: Sağlık, insanın sahip olabileceği en büyük varlıktır. Onun için sağlığımızı iyi korumalıyız.
• Sağlık en büyük saadettir: Sağlığın mutluluk ve huzur için en temel unsur olduğunu ifade eder. Sağlık olmadığında, diğer zenginlikler ve nimetler de anlamını yitirir.
• Sağlık istersen çok yeme, saygı istersen çok deme: Sağlığına önem veren insan oburluktan kaçınmalı, sayılan ve sevilen biri olmak isteyen kişi de konuşurken ölçülü davranmalıdır.
• Sağlık varlıktan yeğdir*: Sağlığın, zenginliklerin en büyüğü olduğunu ifade eder.
• Sağlığa varlık lazım: Varlıklı kimseler sıkıntı içinde yaşamadıkları için kolay kolay hasta olmazlar. Olsalar bile varlıkları sayesinde sağlık hizmetlerinden en iyi şekilde yararlanırlar.
• Sağlığı bozmak, hastalığı iyi etmekten kolaydır (Sıhhat-i ihlal illete devadan kolaydır): Hasta olmak istersen bunu kolayca başarabilirsin. Ama iyileşmen o kadar kolay olmaz.
• Ağacı çok olan köyün mezarı az olur: Bol ağaç ve yeşilliğin sağlığı ve huzuru artırdığını, dolayısıyla insanların daha uzun ve sağlıklı yaşamasına katkıda bulunduğunu ifade eder. Bu nedenle, ağaçların ve yeşil alanların önemini vurgular.
• Ağrısız baş yastık istemez: Hasta olmayan kişi yatağa düşmez.
• Altın leğenin kan kusana ne faydası var: Çok ağır hastalığa yakalanmış kimsenin varlıklı ve zengin olması bir işine yaramaz.
• Ayağını sıcak, başını serin; gönlünü ferah tut, düşünme derin*: Hastalanıp yıpranmamak için ayağını sıcak, başını serin, gönlünü rahat tut.
• Az ye, uzun ye: Daha uzun ve sağlıklı yaşamak istiyorsak yemeği fazla kaçırıp sağlığımızı bozmamalıyız.
• Az yersen melek olursun, çok yersen helak olursun (Çok ye ol helak, az ye ol melek): Dengeli ve ölçülü yemenin sağlıklı olduğunu, aşırı yemenin ise zararlı olduğunu ifade eder.
• Az yiyen çok yer, çok yiyen az yer: Fazla yemekten kaçınan sağlıklı olur, uzun yaşar ve uzun bir ömürde daha çok yemiş olur. Çok yiyen obur kimselerin sağlığı çabuk bozulur ve ömürleri kısa olur, dolayısıyla kısa bir ömürde daha az yemiş olur.
• Baş sağ olursa börk çok bulunur: Kişinin en önemli işi, sağlığını korumaktır. Sağlığı yerinde olan kişi işsiz kalmaz (börk: Genellikle hayvan postundan yapılan başlık).
• Baş sağlığı, dünya varlığı* (Başın sağlığı, dünyanın varlığı): Dünyadaki en büyük zenginlik, beden sağlığıdır.
• Bir koyunu bir öğünde yeme: Yeterli ve dengeli beslenme hem sağlık hem de ekonomik açıdan gereklidir.
• Bol bol yiyen bel bel bakar: Çok yemek insanı rahatsız eder, tembelleştirir, sağlığını bozar.
• Borçlu (Alacaklı) borçlunun sağlığını ister: Borçlunun başına bir felaket gelmesi veya ölmesi alacaklıyı alacağından eder. Bu yüzden birinden alacağı olan kimse o kişinin sağlıklı olmasını ister.
• Bugün az yersen, yarın da yersin: Azar azar yenirse insanın ömrü uzun olur, oburluk ise ömrü kısaltır.
• Can bostanda bitmez*: İnsan yaşamının değerini bilmeli, kendine iyi bakmalıdır. Sağlığına çok dikkat etmeli, kendini yıpratmamalıdır. Yoksa eski sağlıklı halini tekrar elde etmesi mümkün olmaz.
• Can sağlığı cihan varlığı: Sağlığın dünyadaki en değerli şey olduğunu ifade eder. En büyük zenginliğin mal mülk değil, sağlıklı bir yaşam sürdürebilmek olduğunu vurgular.
• Çok yemek adamı az yemekten koyar: Aşırı yemek yemenin zamanla insanı sağlıksız ve rahatsız bir hale getireceğini, ölçülü yemenin ise daha sağlıklı olduğunu ifade eder. Çok yiyen insanın ömrü kısa olacağından az yiyerek uzun yaşamaktan mahrum kalmış olur.
• Çok yiyende sağlık, çok uyuyanda akıl, çok söyleyende gerçek olmaz: Çok yiyen vücut sağlığını, çok uyuyan akıl zindeliğini, çok konuşan da gerçekçiliğini yitirir.
• Et giren yere dert girmez: Et insan vücuduna en yararlı besin maddesidir. Bu yüzden et yiyen insanlar daha sağlıklı ve güçlü olurlar.
• Gece uyanıp su içilmez, içilirse dertten geçilmez: Sıcak mideye içilen soğuk su vücudu aniden üşüterek hastalığa yol açabilir.
• Gençlikten kocalığa sağlık saklamalı: İnsan gençken gıdasına dikkat eder vücudunu dinç tutacak hareketler yaparsa yaşlandığında daha rahat eder.
• Gülmek her hastalığın devasıdır: Gülmenin hem fiziksel hem de ruhsal sağlığa iyi geldiğini ifade eder. Çok gülen ve gülümseyen kişiler, stresten uzak kalarak daha sağlıklı bir yaşam sürebilirler ve hayatın zorluklarını daha kolay aşarlar.
• Güneş girmeyen eve doktor girer* (Güneş girmeyen evden doktor çıkmaz): Bir evin yeterince güneş ışığı almadığı durumlarda orada yaşayan insanların sağlık sorunları yaşayacağını ifade eder. Güneş ışığının sağlık için önemini ve yaşam alanlarının aydınlık olmasının gerekliliğini anlatır.
• Erken yat, erken kalk: Erken yatıp, erken kalkan kişiler daha zinde ve sağlıklı olurlar; işlerinde de daha başarılı olurlar.
• Eşek der ki "Başım sağ olursa denizden bile su içerim": Bünyesi sağlam, sağlıklı kişi kolay kolay hasta olmaz.
• Fazla aş ya karın ağrıtır ya baş: Fazla yiyen bir kişinin mutlaka bir sağlık problemi olur. Bu da kendisiyle birlikte çevresini de rahatsız eder.
• Hasta olmayan, sağlığın (sıhhatin) kadrini bilmez*: İnsanlar sağlığın değerini ancak hastalıkta acı çekip iyileştikten sonra anlarlar.
• Hasta sağ olacaksa hekim kapıya gelir: Vadesi gelmemiş kişi, çok ağır bir hastalığa yakalansa bile, ummadığı bir yerden gelen yardım sayesinde iyileşir.
• Hastalık sağlık bizim için*: İnsan sağ, esen olabildiği gibi hasta da olabilir.
• Hekimsiz, hâkimsiz memlekette oturma*: Sağlığın güvencesi hekim, toplumun güvencesi hâkimdir, bu iki güvencenin bulunmadığı yerde yaşamak zordur.
• Her işin (şeyin) başı sağlık*: İnsanın yapacağı her şey vücut sağlığına bağlıdır.
• İnsan ayaktan, at tırnaktan kapar*: İnsanlar birçok hastalığa ayaklarını üşütmekten, atlar da tırnakları yoluyla yakalanır.
• İnsan gençliğinde ihtiyarlığı, sağlığında hastalığı düşünmeli: Kişinin gelecekte karşılaşabileceği zorlukları önceden hesaplayarak bugünden tedbir alması gerektiğini ifade eder. Gençlik ve sağlık gibi geçici nimetlerin değerini bilmek ve bunları geleceğe yönelik akıllıca kullanmak önemlidir.
• İyi olacak hastanın hekim ayağına gelir: Çok hasta olan kişinin iyileşmesi kaderinde yazılıysa beklenmedik bir sebeple umulmadık bir şekilde sağlığına kavuşur.
• Kendini kollayan hekimdir: Sağlığına dikkat eden kişi kendisinin doktorudur.
• Kışın yaşa yazın taşa oturulmaz:
  1. Gerek yazın, gerek kışın vücudumuzu soğuktan korumalıyız.
  2. Her mevsimin ve durumun kendine özgü olan koşullarına uygun davranmalıyız.
• Koca sağlığa, karı varlığa bakar: Kadın kocasının varlıklı olmasını, erkekse karısının sağlıklı olmasını ister.
• Lokman hekim "Uzun ömür isteyen başı serin, kalbi ferah, ayağı sıcak tutmalı" demiş: Üzüntüden sıkıntıdan uzak duran, soğuk ve sıcak havalardan vücudunu iyi koruyan kimseler kolay kolay hastalanmaz ve uzun ömürlü olurlar.
• Mal canı kazanmaz, can malı kazanır*: Mal, insana bozulan sağlığını geri vermez ama sağlık insana mal kazandırır.
• Mal yine kazanılır, can sağ olsun: İnsanın sağlığı yerinde olduktan sonra servet ve mal kaybı telafi edilebilir.
• Mide derdin; perhiz, devanın/dermanın başıdır: Az yemek sağlığın, çok yemek hastalığın nedenidir.
• Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi: Dünyanın hiçbir zenginliği sağlık kadar değerli değildir.
• Paklık sağlığın yardımcısı: Temizliğin sağlık üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu ifade eder. Temizlik, hastalıklardan korunmayı sağlarken, pislik ve kirlilik ise hastalıkların kaynağı olur.
• Sabah aç karnına elma, bir daha ilaç alma: Elmanın sağlık üzerindeki olumlu etkilerini vurgular, sağlıklı bir yaşam için dengeli ve doğal beslenmenin önemini ifade eder.
• Sağ ne bilir hastanın halinden, tok ne bilir açın halinden (Açın halini tok bilmez, hastanın halini sağ bilmez): Sağlıklı kişi hasta insanın ne kadar acı çektiğini bilmez. Aynı şekilde karnı tok kimseler de açın halinden anlamaz.
• Sağ olana her gün düğün bayram: İnsanların yaşadığı sürece hayatın tadını çıkarmaya çalıştığını ifade eder. Sağlıklı ve hayatta olmanın, her günü kutlanacak ve değerli bir fırsat olarak görmeyi gerektirdiğini vurgular.
• Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur (Sıhhat-i efkar, sıhhat-i vücuttan gelir): Zihinsel sağlığın, bedensel sağlıkla yakından ilişkili olduğunu ifade eder. Fiziksel olarak sağlıklı olan insanların, daha güçlü ve dengeli bir zihne sahip olacağı vurgulanır.
• Sıhhat gibi insana sermaye olmaz: Sağlığın insanın sahip olabileceği en değerli şey olduğunu vurgular. Sağlık, maddi sermayeden çok daha önemlidir çünkü iyi bir sağlık, yaşam kalitesini belirler.
• Tok iken yemek yiyen, mezarını dişiyle kazar: Tok karnına yemek yemek, sağlık için çok zararlıdır ve ömrü kısaltır.
• Uykusuz geçen geceler ömrü kısaltır: Yeterince uyumamanın kişinin sağlığını olumsuz etkileyebileceğini ve yaşam süresini kısaltabileceğini ifade eder. Uykusuzluk, vücudun direncini zayıflatır ve hastalıklara davetiye çıkarır.
• Uykuyu misafir etmemeli, ölümün davetçisi uykudur: Uykuya aşırı düşkünlük, yaşamdan uzaklaşmayı ve sağlığın bozulmasını beraberinde getirebilir. Ayrıca insanların birçoğu ölmeden hemen önce genellikle kendilerinden geçmiş bir vaziyette uykuda olurlar.
• Yemekten sonra ya kırk adım atmalı, ya sırt üstü yatmalı: Yemekten sonra hareket etmenin sindirim için faydalı olduğunu, hareketsiz kalmanın, sindirimi zorlaştırıp rahatsızlığa sebep olabileceğini, hasta olup sırt üstü yatmaya neden olabileceğini ifade eder.
• Yiğidin sermayesi sağlık: Güçlü ve cesur bir insanın en değerli varlığının sağlığı olduğunu ifade eder. Sağlık ve gücün yerinde olması, bir insanın hayatta başarılı olabilmesi için en temel kaynağıdır.