|
| Saban |
Saban, toprağı alt üst ederek tarlayı sürmek için öküz, eşek gibi çift hayvanlarına çektirilerek kullanılan demir uçlu aygıt: Öküzlerle çift sürerken "saban" denilen alet kullanılır. Saban; ok, boyunduruk, halka ve zelve gibi birkaç parçadan oluşur. (E. Özbay)
- Saban demiri: Sabanın toprağı yarmaya yarayan taban kısmına takılan demir.
- Saban kayışı: Sabanı boyunduruğa bağlamaya yarayan kayış.
- Saban kulağı: Sabanın toprağın altını üstüne getiren bölümü.
Saban ile ilgili atasözleri ve deyimler
İçinde "saban" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )
- Saban dibi sarı altın(dır): Çiftçi sabana sarılıp canla başla çalışırsa bol ürün alır.
- Saban, illa saban, başkası yalan: Tarımın hem çiftçi hem de toplum için en güvenilir ve gerçek geçim kaynağı olduğunu anlatır. Ülkenin kalkınması, toprağın işlenmesine bağlıdır.
- Saban sürerken (tarlada) anlaşmayan, harmanda hırlaşır (Sabanda tartışma olursa, harmanda çekişme olmaz): Ortak yapılan işlerde gerekli anlaşmalar işten önce yapılmazsa iş bittiğinde büyük tartışmalar ortaya çıkabilir.
- Saban sürmek: (deyim)
- Toprağı sabanla kazıyıp alt üst etmek: Bir gün tohumu serpmiş saban sürüyordu, ezan okundu, şeyh sabanı durdurarak namaza gitti. (M. Beki)
- (spor) Güreşte, yüzü koyun duran hasmı ayaklarından tutup yerde sürümek.
- Sabanın tutağına yapışan el aç kalmaz* (Sabanın kuyruğunu tutan aç kalmaz): Çalışan insan emeğinin karşılığını alır.
- At bir dizginde, öküz bir çizide belli olur: Bir kişinin iş ve becerilerinin, iş başına geçer geçmez hemen ortaya çıkacağını ifade eder. Tıpkı atın dizginle kontrol edilebilmesi ve öküzün toprak işleme gücüyle anlaşılabilmesi gibi, insanların yetenekleri de ancak görevde olduklarında belirginleşir (çizi: Saban demirinin toprakta bıraktığı iz).
- Bağ çapa ister, tarla saban: Bir işten iyi verim alabilmek için o işe emek sarf etmek ve her işin kendine özgü araç ve yöntemlerle yapılması gerektiğini ifade eder.
- Bereket sabanın ucundadır: Çiftçinin bol ve iyi ürün alabilmesi harcadığı emeğe bağlıdır.
- Çiftçi eğilmeyince evlek doğru olmaz: Her işin zorlukları vardır. O zorluklara katlanmadan başarılı olunamaz (evlek: Tarlanın, tohum ekmek için saban iziyle bölünen bölümlerinden her biri).
- Keşiş dağı arpalık, o da saban yürürse: Bir işin ya da sıkıntının çözümünün mümkün olduğunu fakat bunun için yerine getirilmesi gereken ağır şartlar bulunduğunu anlatır. İnsanlara kolay gibi görünen ama aslında güç şartlara bağlı çözümler öneren kimselerin tavrını eleştirmek için söylenir.
- Martla mayıs arasında yağmur yağarsa öv sabanı, yağmazsa sat sabanı: Martla mayıs arasında yağan yağmurlar ürünün verimini artırır, çünkü toprağın suya en çok ihtiyacı olduğu dönemdir.
- Martta sürmez, eylülde ekmezsen sabanı bırak: Çiftçilikle ilgili işleri vaktinde görmeyen kişi çiftçiliği bırakmalıdır. Toprağı ekime uygun mevsimde sürmez, ekim zamanı ekmezsen hasat zamanı boşuna ürün beklersin.
- Martta yağmaz, nisanda dinmezse sabanlar altın olur*: Çiftçinin yüzünü güldüren kışın karı, martın kurağı, nisanın yağmurudur.
- Sağ öküze çürük saban zarar etmez: Dayanıklı ve güçlü bir kişinin, eksiklikler veya kusurlar yüzünden olumsuz etkilenmeyeceğini ifade eder. Güçlü ve sağlam olan bir şey, küçük sorunlardan etkilenmez.
- Tarlaya saban, koyuna çoban: Her şeyin kendi yerinde ve işinde olması gerektiğini vurgular. Tarlanın iyi işlenmesi için saban kullanılırken, koyunların korunması için çoban gereklidir. Her işin kendi uzmanı tarafından yapılmasının, en iyi sonucu getireceğini ifade eder.
- Tarlayı koçan (tapu) zapt etmez, saban zapt eder*: Tapusunu elde bulundurmak bir tarlaya sahip olmaya yeterli değildir, orayı işlemek gerekir; orayı ekip biçebiliyorsanız asıl o zaman o tarla sizin demektir.
- Toprak saban yerse, orak altın biçer: Toprağın doğru şekilde işlenmesi ve bakımının yapılması durumunda verimli ve kaliteli ürünler elde edilebileceğini ifade eder.
- Yardımcısı yâr olanın sabanına dünya dar olur: İnsan yaptığı işlerde sevdiği, güvendiği kişiden destek görürse o işi azimle kısa sürede bitirir.
- Zahirenin (çiftçinin) ambarı sabanın ucundadır*: Bol ve kaliteli ürün elde etmenin, toprağı doğru şekilde işleyip emek vermeye bağlı olduğunu ifade eder. Ekinin bereketi, çiftçinin sabırla ve gayretle yaptığı çalışmaya dayanır.
Soru/Yorum Gönder