Öksüz nedir ne demektir? Öksüz ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Bütün öksüzlere selam olsun

1. Anası ya da hem anası hem babası ölmüş olan (çocuk): Mekke çölünde doğmuş bir öksüzdü O sevgili. Yeryüzüne çöken karanlığı parçalayan bir güneşi alnında getirerek doğdu. (N. Artam)
2. (mecazi) Kimsesiz: O da bir öksüzdü, tıpkı bizim gibi. Onun yanında hiçbir zaman kimseyi görmemiştik... (S. Karabaş)

Öksüz ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "öksüz" kelimesi geçen deyimler, birleşik kelimeler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Öksüz doyuran:
  1. Yiyecek içecek kaplarının veya gereçlerinin büyük olanı: Heyecanla bunları anlatırken, o, öksüz doyuran çaydanlığı oturtmuş ocağa, üstünü bile değiştirmiş (M. S. Aslankara).
  2. Büyük salkımları olan üzüm.
• Öksüz kalmak:
  1. Anası veya hem anası hem babası ölmüş olmak: Şehnaz on sekiz yaşında öksüz kaldı. Anneleri Ayşe Hatun dualarla, iki çocuğun gözlerinde yaşlarla sonsuzluğa uğurlandı. (Ö. A. Tüfek)
  2. Kimsesiz olmak: Sen gideli baban, arkadaşsız, hatta öksüz kaldı. Meğerse hayatımı dolduran varlık; benim bildiğimden ziyade sen imişsin. (S. Ayverdi)
• Öksüz sevindiren: Değeri az, gösterişi çok şey.
• Öksüzler anası (babası): Öksüzleri, kimsesizleri koruyan merhametli kadın (erkek), fukara babası: Fakir fukaranın kuvveti, öksüzler anası, garipler babası idi. Gençliğinden beri ulus için çalışmış. (H. Z. Koşay)

Öksüz ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "öksüz" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Öksüz çocuğun bağrında yağ olmaz (Öksüz oğlanın bağrı yağ bağlamaz): Kimsesiz ve sahipsiz büyüyen insanların gönüllerinde huzur, rahatlık ve sevinç bulunmasının kolay olmadığını ifade eder. Hayatta destekten ve sevgiden mahrum kalan kişiler, içsel mutluluğu yakalamakta zorlanır.
• Öksüz güler mi, meğer yanıla (Öksüz neden güler? Yanılır da güler)*: Öksüz kişilerin zorluklar ve eksiklikler nedeniyle yüzlerinin kolay kolay gülmeyeceğini ifade eder. Bu kişiler genellikle yaşamın zorlukları nedeniyle mutluluk bulmakta zorlanır.
• Öksüz hırsızlığa çıkarsa ay ilk akşamdan doğar*: Şansı olmayan kimse bir şeyden yararlanmaya kalkıştığında akla gelmedik engellerle karşılaşır.
• Öksüz kuzu, toklu (öveç) olmaz*: Kimsesiz, koruyucusu olmayan kimse ilerleyemez (toklu: Bir yıllık kuzu, öveç: İki üç yaşındaki erkek koyun).
• Öksüz oğlan (çocuk) göbeğini kendi keser*: Arka çıkanı, koruyanı, yardım edeni olmayan kimse kendi işini kendi görür.
• Öksüz ölmez, örselenir: "Acı insanı öldürmez ama ağlatır" anlamında kullanılan bir atasözü.
• Öksüz yemek bulsa, burnu kanar: Bazı insanların yaşamlarında şanssızlıkla karşılaşabileceğini ve bu nedenle elde ettikleri fırsatları değerlendirmeye çalışırken beklenmedik zorluklarla karşılaşabileceklerini vurgular.
• Öksüze acıyan çok, ekmek veren yok: Kimsesiz kişiye acıyan çok olur ama, yardım etmeye yanaşan olmaz.
• Öksüzü doyur da ne yapacağına karışma: Kimsesiz, çaresiz kimselerin geçim sıkıntısından başka derdi olmaz.
• Öksüzün bağrı yanık olur: Yetim veya öksüz büyüyen kişilerin hayatın zorlukları karşısında daha fazla acı çektiğini ifade eder. Sevgi, ilgi ve destekten yoksun kalan bu kişiler, içlerinde derin bir hüzün taşır.
• Öksüzün eteğine kavurga/kavurma koymuşlar, beni yaktın diye haykırmış: Yoksul ya da kimsesiz birinin beklenmedik bir iyilikle karşılaştığında bu duruma alışık olmadığı için şaşkınlıkla tepki vermesini ifade eder.
• Öksüzün karnı doymaz: Öksüz veya yetim olan kişinin maddi olarak desteklense bile, sevgi ve ilgi eksikliğinden dolayı asla tam anlamıyla mutlu olamayacağını ifade eder. Maddi eksikler giderilse bile manevi boşluk dolmadıkça bu kişilerin huzura kavuşması zordur.
• Öksüzün karnına vurmuşlar (öksüzü dövmüşler) "vay arkam!" demiş*: Bir kimsenin haksızlığa uğramaması için arkası, koruyucusu bulunmalıdır.
• Öksüzün şeytanı dokuz (çok) olur: Öksüz büyüyen kişilerin hayatlarında onları doğru yola sevk eden hatta zorlayan veya onları koruyan ve destekleyen ebeveynleri olmadığı için kötü yola düşme ihtimallerin daha yüksek olduğunu ifade eder.
• Alçak eşek binmeye kolay, öksüz çocuk dövmeye kolay*: Güçsüz, koruyucusuz ve zavallıları baskı altına almak, hırpalamak kolaydır ancak bu marifet değildir.
• Baba öksüzü öksüz değil, ana öksüzü öksüz: Annesiz kalmak, babasız kalmaktan daha acıdır.
• Ha anan ölmüş öksüz kalmışsın, ha baban: İnsanın anne babasına olan sevgi ve bağlılığı birbirinden farklı değildir. Onun için birinin yokluğu evlat için ne kadar büyük bir kayıpsa öteki için de aynı büyüklükte kayıptır.
• Haddini bilmeze haddini bildirmek öksüze kaftan giydirmek gibidir: Kendini bilmez kişilere sınırlarını hatırlatmanın faydalı bir görev olduğunu vurgular.