Can ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

İlgili deyimler ve anlamları

İçinde "can" kelimesi geçen deyimler ve açıklamaları:

• Can acısı: (deyiminin anlamı) Aşırı ölçüde duyulan acı.
• Can alacak (alıcı) yer: Bir şeyin en önemli, en temelli, en duyarlı noktası.
• Can alıp can vermek: Büyük bir sıkıntı ve acı içinde olmak, bunalmak.
• Can atmak: Bir şeye ya da bir duruma erişmeyi çok istemek.
• Can baş üstüne: İstenilen şeyin büyük bir memnunlukla yapılacağını anlatır.
• Can başa düşmek: (Bir kimse) Tehlikeye, kendi başının kaygısına düşmek.
• Can borcunu ödemek: Ölmek.
• Can bulmak (gelmek): Canlanmak.
• Can cana, baş başa: Herkesin, kendi canının, kendi başının kaygısına düştüğü bir tehlike anını anlatır.
• Can çekişmek: Ölmek üzere olmak: O kadar çok soluyordu ki can çekişiyor sandım. (Y. K. Karaosmanoğlu)
• Can damarı: En önemli ya da en duyarlı yer.
• Can damarına basmak:
  1. Bir kimsenin en önemli bulduğu ya da duyarlı olduğu yönüne dokunmak.
  2. Bir işin en önemli noktası üzerinde durmak.
• (Bir şeye) Can dayanmamak: Bir şey karşısında çok üzülmek.
• Can dostu: Çok yakın, pek içten dost.
• Can düşmanı: Birinin ölümünü isteyecek denli aşırı düşmanlık güden kimse.
• Can evi:
  1. Mide bölgesinin üstü, yürek.
  2. En duyarlı, en güçsüz nokta.
• Can evinden vurmak: Bir kimseye en duyarlı, en etkileyici yönünden darbe indirmek.
• Can feda (can kurban): Çok beğenilen iyi ya da güzel şeyler karşısında özverili olma anlamında söylenir.
• Can havliyle: Ölüm korkusundan doğan güçlü bir tepkiyle.
• Can kalmamak: Bitkin bir duruma gelmek.
• Can kulağıyla dinlemek: Çok dikkatle dinlemek.
• Can kurtaran yok mu!: Ölüm tehlikesi karşısında yardım isteme sözü.
• Can pahasına: Canını tehlikeye atarak, ölümü göze alarak.
• Can pazarı: Herkesin kendi canını kurtarmaya uğraştığı tehlikeli durum ya da zaman.
• Can sağlığı: İnsanın sağ olması durumu, esenlik.
• Can sıkıcı: Sıkıntılı, usanç verici.
• Can sıkıntısı: Yapacak bir iş olmamaktan ya da oyalanacak bir şey bulamamaktan duyulan tedirginlik.
• Can sıkmak: Usanç vermek, tedirgin, rahatsız etmek.
• Can vermek:
  1. Ölmek.
  2. Güç vermek.
  3. Canlandırmak, yaşar duruma getirmek, daha canlı duruma getirmek.
• Can yakmak:
  1. Zulüm ve işkence etmek.
  2. Bir kimseyi çok zarar ve ziyana sokmak.
  3. Üzmek, acı vermek.
• Can yoldaşı: Birlikte yaşanılan kimse, çok yakın dost, eş.
• Cana can istemek: Öldürülen birine karşılık birinin öldürülmesini istemek.
• Cana can katmak: İnsanın sevincini ve dinçliğini artırmak.
• Cana kıymak: Öldürmek, cinayet işlemek.
• Cana yakın: Sokulgan, sevgi ve ilgi toplayan.
• Candan geçmek: Ölmek, ölmeyi göze almak.
• Canı burnuna gelmek: (deyiminin anlamı) Bir şey yaparken çok zorluk çekerek, öfkeli bir duruma gelmek.
• Canı burnunda olmak: Yorgun ve bezgin olmak.
• Canı cebinde: Pek zayıf (kimse).
• Canı cehenneme: Sevilmeyen bir kimse için duyulan nefret, öfke ve umursamazlığı bildirir.
• Canı çekilmek: (Vücudun herhangi bir bölgesi için) Canlılığı azalır gibi olmak; bayılır gibi olmak.
• Canı çekmek: Bir şeyi istemek, iştahlanmak, arzulamak.
• Canı çıkasıca!: Öfke ve nefretten dolayı beddua (ilenme) sözü olarak kullanılır.
• Canı çıkmak:
  1. Ölmek.
  2. Çok yorulmak, bitkin bir duruma gelmek.
  3. Çok zorluk çekmek, çok yıpranmak.
• Canı çıksın!: Öfke ve nefret belirtmek için kullanılan bir söz, ölsün! Gebersin!
• Canı gelip gitmek: Ayılıp bayılmak, umutla umutsuzluk arasında bocalayan bir ruh durumu içinde olmak.
• Canı gelmek: Kaybettiği gücünü yeniden kazanmak, canlanmak.
• Canı gibi korumak: Özenle bakmak, gözetmek, üstüne titremek.
• Canı gibi sevmek: Çok, pek çok sevmek.
• Canı istemek: İstek ve heves duymak, özenmek, içi çekmek.
• Canı isterse: Olumsuz bir tutum karşısında kayıtsızlık bildirir, kabul etmezse etmesin anlamında kullanılır.
• Canı pek: Sıkıntıya, acıya karşı dayanıklı.
• Canı sağ olsun!: (deyiminin anlamı) Çok önemli bulunmayan yitikler karşısında avutma sözü olarak "zararı yok" anlamında kullanılır.
• Canı sıkılmak:
  1. Yapacak bir iş bulamamaktan tedirgin olmak, içi sıkılmak.
  2. Neşesi, keyfi kaçmak.
  3. Yarı üzülmek, yarı öfkelenmek.
• Canı tatlı: Zorluk, acı ya da sıkıntıya katlanmak istemeyen, dayanıksız.
• Canı tez: Beklemeye dayanamayan, aceleci.
• Canı yanmak:
  1. Acı duymak.
  2. Acı bir deneyim geçirmek; bir işte zarar görmek.
• Canı yerine gelmek: Sağlığını, gücünü kazanmak.
• (Falancanın) Canı yok mu?: Birinin katlandığı sıkıntıyı ya da acıyı başkalarına örnek göstermek için söylenir.
• Canım ciğerim: Çok içten bir sevgi sözü.
• (Oh) Canıma değsin!: Bir başkasının düştüğü kötü duruma sevinince, "iyi oldu! oh olsun!" anlamına söylenir.
• Canımın içi!: "Canım kadar çok sevdiğim anlamında" şefkat ya da sevgi seslenişi.
• Canına acımamak: Kendine bakmadan, kendini düşünmeden yaşamak, kendini yıpratmak.
• Canına değmek:
  1. Çok hoşlanmak.
  2. Ruhu şad olmak.
• Canına düşkün: Kendini koruyan, kendine iyi bakan.
• Canına işlemek (canına geçmek, canına kar etmek): Çok etki yapmak.
• Canına kastetmek:
  1. Birisini öldürmek istemek, öldürme girişiminde bulunmak.
  2. Gücünden çok iş görerek aşırı ölçüde kendini yormak.
• Canına kıymak:
  1. Acımadan öldürmek.
  2. Kendini öldürmek.
• Canına (canıma) minnet!: Beklenmedik iyi bir durumla karşılaşınca duyulan sevinci ve hemen kabullenişi anlatmak için söylenir.
• Canına rahmet: "İyi yaptın" ya da "iyi söyledin" anlamında bir söz.
• Canına susamak: Belasını aramak.
• Canına tak etmek (tak demek): Dayanamaz, katlanamaz duruma gelmek.
• Canına tükürmek: Hırpalamak, kötü duruma sokmak.
• Canına yetmek: Katlanma derecesini aşmak, bıktırmak.
• Canından bezmek (bıkmak, usanmak): Yaşamak istemeyecek denli sıkıntı içinde kalmak, bunalmak.
• Canından geçmek: Bir şey uğruna yaşamına son vermek istemek.
• Canını acıtmak: Birine acı vermek.
• Canını almak: Öldürmek.
• Canını bağışlamak: Birini öldürebilecekken vazgeçmek.
• Canını cehenneme göndermek: Öldürmek.
• Canını çıkarmak: Hırpalamak, çok yormak, eskitmek.
• Canını (bir yere) dar atmak: Bir tehlikeden, bir sıkıntıdan güçlükle kurtularak bir yere sığınmak.
• Canını dişine takmak (almak): Bir işe tüm varlığı ve gücüyle girişmek.
• Canını sıkmak: Neşesini kaçırmak.
• Canını sokakta bulmamak: Sağlığını korumak, kendine dikkat etmek gerektiğini anlatan bir söz.
• Canını vermek:
  1. Kendini harcamak.
  2. Hiçbir şey esirgememek.
• Canını yakmak:
  1. Acı verecek biçimde cezalandırmak.
  2. Bir kimseyi çok zarar ya da sıkıntıya sokmak.
• Canının derdine düşmek: Canından başka bir şey düşünememek.
• Canının içine sokacağı gelmek: Aşırı ölçüde hoşlanmak.
• Canıyla oynamak: Tehlikeli işlere girişmek.
• Canla başla: Seve seve, her türlü yorgunluğu göze alarak.

İlgili atasözleri ve anlamları

İçinde "can" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:

• Can boğazdan gelir (geçer): (atasözünün anlamı) Sağlıklı bir yaşam için iyi beslenme gerekir.
• Can bostanda bitmez: İnsan yaşamının değerini bilmeli, kendine iyi bakmalıdır.
• Can candan şirindir (tatlıdır): Başkasının başına gelen dert ya da acıyı olağan sayan, önemsemeyen kimse aynı şey kendi başına geldiğinde bunu olağan dışı sayar.
• Can canın yoldaşıdır: İnsanlar tek başlarına yaşayamazlar, konuşup dertleşmek ve iş yapmak için dosta, başka insanlara gereksinimleri vardır.
• Can cümleden aziz: İnsan bencildir. Önce kendisini düşünür.
• Can çıkmayınca (çıkmadan, çıkmadıkça, çıkar) huy çıkmaz: Huy kişiliğin ayrılmaz bir parçasıdır, ölene dek sürüp gider.
• Cana gelecek (kaza, zarar) mala gelsin: Canı korumak için malı feda etmek gerekiyorsa, mal feda edilir.
• Canı cana ölçmeli (ölçmüşler): İnsan kendisine yapılmasını istemediği şeyleri başkasına yapmamalı.
• Canı kaymak isteyen mandayı yanında taşır: Rahatına düşkün kişi onun gerektirdiği güçlüklere katlanmalıdır.
• Canı yanan eşek attan yürük olur: Güçlüklerle karşılaşan insan olanaksız gibi gelen işleri başarır.

İlgili birleşik fiil ve kelimeler

• Can suyu: Fideyi dikerken verilen su.
• Canım!: (Sese verilen vurguya göre):
  1. Hoşnutsuzluk anlatır: Böyle söz edilir mi, canım!
  2. Sevgi anlatır: Canım yavrum.
  3. Çok güzel: Canım elbiseyi berbat etmiş.
• Canına ezan okumak: (argo) Bir kimsenin ölümüne yol açmak, hakkından gelmek.
• Canına okumak: (argo) Berbat ve perişan etmek, güç duruma düşürmek.
• Canına yandığım: (argo) Sevgi hayranlık ya da öfke gibi türlü duygular anlatır.