Ağız ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Ağız ile ilgili deyimler ve anlamları

Ağzına bakmak

İçinde "ağız" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:
(atasözlerine geç)

• Ağız açtırmamak: Çok konuşup başkalarının söz söylemesine, konuşmasına fırsat vermemek: Bana ağız açtırmadan, yalvarır gibi sırnaştı. (T. Buğra)
• Ağız ağıza vermek: İki kişi birbirine pek yakın durup başkaları işitmeyecek şekilde konuşmak: Genç çiftlere baktı. Ağız ağıza vermişler, gülümseyerek konuşuyorlardı. (İ. Sarıibrahimoğlu)
• Ağız aramak: Birisinin gizlemek istediği sanılan bir sorunu, sözü o sorun üzerinde dönüp dolaştırarak ve dolaylı sorular sorarak sezmeye çalışmak, ağız yoklamak: İstanbul işgali aleyhinde çalışmak isteyen kimi sivri akıllılar varmış, hiç bu olur, söker şey midir? Diye ağız arıyordu (H. İ. Dinamo). Fakat açıkça da sormaya pek cesareti yok. Ancak, devamlı olarak babasından bahsediyor, hastaneye yürüyerek mi gitti, yemek veriyorlar mı, göreceğim geldi.. gibi yoklamalarla ağız arıyor. (A. Yüksel)
• Ağız birliği etmek: Herhangi bir konuda önceden anlaşarak aynı şeyleri söylemeye karar vermek, birlikte hareket etmek: Hizmetçilerin hepsi de ağız birliği etmiş gibi, "Biz bir şey görmedik," demişlerdi.
• Ağız burun birbirine karışmak:
  1. Dayak sonucunda yüz yara bere içinde kalmak: Ağız burun birbirine karışmış yüzleri kan içinde. (T. Akçam)
  2. Yüzde aşırı öfke, üzüntü, yorgunluk vb. durumların izleri görünmek.
• Ağız değiştirmek: Önce söylendiğinden başka türlü konuşmak: ... kişiliği zayıf olanlar ağız değiştirdi. Birden iyiler kötü, doğrular eğri oldu. Dürüstlüğün mumla arandığı günlere girdik. (F. Baykurt)
• Ağız eğmek:
  1. Yalvarmak, minnet etmek.
  2. Beğenmemek, küçümsemek, bir kimsenin sözlerini alaylı biçimde tekrarlamak: ... adam sözlerime inanmamış gibi ağız burun eğdi. (T. Çetin)
• Ağız eskitmek: Boşuna konuşmak, çene yormak: Şu kadarcık işimizi görmedi, boşuna ağız eskittik.
• Ağız kullanmak: Duruma, ortama göre söz söylemek: Hep diplomatik ağız kullanıyor, sözlerimizi ölçüp, tartarak sarf ediyorduk. (A. Türkeş)
• Ağız satmak: Yüksekten atarak kendini övmek: Öyle ağız satmakla olsa herkes şah olurdu. (A. Püsküllüoğlu)
• Ağız tamburası çalmak:
  1. Sözle avutmaya çalışmak: Bana ağız tamburası mı çalıyorsun? (İ. Hinçer)
  2. Soğuktan dişleri birbirine vurmak.
• Ağız yapmak: Duygularını, düşüncelerini olduğundan başka türlü gösterecek yolda dil kullanmak: — Haydi zevzek... Parayı çok alayım diye ağız yapıyorsun. Köşkün içi adam dolu, onlar nasıl oturuyorlar? (H. R. Gürpınar)
• Ağız yoklamak: → Ağız aramak.
• Ağza alınmaz: Söylenmesi ayıp, çirkin söz: Ardından diğer genç ve gazaba gelmiş ağalar da ortaya atılıp, her biri ağza alınmaz ve kaleme gelmez çirkin azarlamalarla büyük gürüldü kopardılar. (E. Subaşı)
• Ağza düşmek: Dedikodu konusu olmak: Olup bitenler dile ağza düşmüştü. O, aşkı, muhabbeti hakkında şiirler koşmuş, türküler söylemiş, kendisini tanıtmıştı.
• Ağzı açık ayran delisi: Yeni gördüğü her şeye alık alık bakan: Önünden geçenler burada ne olup bittiğini bilir, kimi ağzı açık ayran delisi gibi bakardı, kimi solurdu "tövbe tövbe" diye. (N. Tosuner)
• Ağzı açık kalmak: Şaşakalmak: O da bir anlam verememişti bu olaya. Şaşkınlıktan ağzı açık kalmıştı. (Ç. Güleç)
• Ağzı burnu yerinde: Oldukça güzel, yakışıklı: Ağzı burnu yerinde, dili bacımınkine yakın, hanım hanımcık bir şeydi. Onun da gönlü vardı. (F. Erdinç)
• Ağzı çiriş çanağına dönmek: Ağzı kuruyup acılaşmak: Hikmet, başı sersem, ağzı çiriş çanağına dönmüş, uyanır. Vakit, akşamın ikisidir... Ne yapacak?.. (M. Yesari)
• Ağzı köpürmek: Çok öfkelenmek: Ağzı köpürdü, yüzü kızardı ve arkadaşını çekiştirmek için, ağzına ne geldiyse söyledi. (M. Yenigün)
• Ağzı kulaklarına varmak: Çok sevinmek: Kavanozun içinde yüzlerce misket gördüğünde, ağzı kulaklarına vardı. (F. Çakıl)
• Ağzı laf (lakırdı) yapmak: Bir konuyu etkili bir biçimde anlatacak güçte olmak: Meraklı, ağzı laf yapan bir insandı. Girdiği her grubun arasında varlığını hissettirir, fazla söz bırakmazdı kimseye. (A. G. Yıldız)
• Ağzı olan konuşuyor!: "Konuyla ilgisi olmayan, bilir bilmez herkesin söyleyecek sözü var" anlamında kullanılan bir sitem sözü: Ağzı olan konuşuyor işte. El alemin ağzı torba değil ki büzesin.
• Ağzı oynamak:
  1. Bir şeyler yemek: Ağzı oynuyordu. Gözüm önündeki açık pakete kaydı. Rengârenk çikolata paketine. (H. Bıçakçı)
  2. Konuşmak: Kadının ağzı oynuyor, öfkeli sözler söylüyor.
• Ağzı sulanmak: İmrenmek: Cızır cızır yeni doğranmış döneri hemen yemek istiyordu. Ağzı sulanmıştı.
• Ağzı süt kokmak: Çok genç ve toy olmak: Heyecanlandı. Biraz kekeledi, bir şeyler söyleyecekti, söyleyemedi, vazgeçti. Hani ağzı süt kokuyor derler ya, öyle deneyimsiz, genç bir adam. (H. Bektaş)
• Ağzı teneke kaplı: (teklifsiz konuşmada) Çok sıcak ya da çok acı şeyleri kolaylıkla içebilen ya da yiyebilenler için şaka yollu söylenir: Salep geldi Bülent bey, ağzı teneke kaplı olanların tezliliği ile bardağı dikti kafasına ve kalktı ayağa... (N. Onur)
• (Alemin, herkesin) Ağzı torba değil ki büzesin: Dedikodunun önüne geçilemeyeceğini anlatır: Bu halkın dilinden kurtulabilen varsa aşk olsun. O halde sen doğru bildiğini yap, alem ne derse desin. Herkesin ağzı torba değil ki dikesin. (E. Sarı)
• Ağzı var, dili yok: Pek sessiz, uysal, yumuşak huylu, kendi halinde bir kimseyi tanımlamak için söylenir: Zavallı kızın ağzı var dili yok. Bugüne kadar kimseye kaşının üstünde gözün var demedi. Sana bir gün olsun saygıda kusur etmedi. Ne istiyorsun zavallıdan? (N. Serimoğlu)
• Ağzı varmamak: Söylemeye cesaret edememek, açıklamaya gönlü el vermemek, dili varmamak: Annen, beni görünce, şaşırdı kaldı. Bu ansızın gelişimin sebebini bile sormağa ağzı varmadı. (A. Mithat)
• (Bir şeyden) Ağzı yanmak: Zarar ve kötülük görmek, dersini almak: İlk kocasından ağzı yanmıştı ama, bütün erkekler onun gibi değildi. İşte karşısına tam manasıyla bir erkek çıkmıştı. (O. Kemal)
• Ağzına abdestle almak: Bir şeyi saygıyla, değer vererek anmak: Çünkü; İkinci Abdülhamit Anadolu'da halk tarafından çok sevilirdi. Hatta, yaşlı kadınlar: "Sus, Padişahı ağzına abdestle al!" derlerdi. (M. Z. Konrapa)
• (Bir şeyin adını) Ağzına almamak: Anmamak, söz konusu etmemek, söylememek: İstanbul adını artık ağzına almaz olmuş. (R. N. Güntekin)
• (Birinin) Ağzına bakakalmak: Sözlerine hayran olmak. İhtiyacı olan bilgiyi duymak için dinlemek: ... cevap alacağını umarak gençlerin ağzına bakakaldı.
• (Birinin) Ağzına bakmak:
  1. Birinin ne söyleyeceğini beklemek: Şebnem'in ağzına bakıyordu bir şey desin diye, yanlış anladın demeye meydan vermeyecek, her şeyi ortaya koyacak bir şey. (A. Tunç)
  2. Onun sözüne göre davranmak: Semra merakla doktorun ağzına bakıyordu ne söyleyecek diye. (F. Mercan)
• Ağzına biber sürerim!: Ayıp bir sözün söylenmemesi gerektiğini belirtmek için genellikle küçüklere söylenen bir ihtar sözü: ... tehditle şehadet parmağını gösterdi: — Ağzına biber sürerim!.. Sen yaşta çocukların konuşacağı şeyler değil bunlar!.. Bey baban duymasın, hem seni paylar, hem de bana çıkışır. (A. H. Eken)
• Ağzına bir kemik atmak: Birini küçük bir çıkar ile susturmak: "Yüce sultanım, kapındaki it kudurmuş, zincirinden boşalmış, ayağımıza dolandı, ağzına bir kemik attık, yolumuza baktık." (M. Karnas)
• Ağzına bir parmak bal çalmak: Birini tatlı sözlerle ya da şöyle böyle bir iyilikle oyalamak: Seçimlerde halkın ağzına bir parmak bal çalıp oylarını alıyorlardı, sonra bildiklerini okuyorlardı.
• Ağzına burnuna bulaştırmak: Bir işi beceremeyip berbat etmek, bozmak: ... küstürmüş ve bu işi ağzına burnuna bulaştırmıştır. (A. Büyüktuğrul)
• Ağzına geldiği gibi: Enini sonunu düşünmeden, rastgele, ölçüp biçmeden: Amacı zaten güzel bir tavır göstermek olmadığı için, bu konuda kendini sınırlamaz ve özen göstermez. Ağzına geldiği gibi, canının istediği gibi, olur olmaz yerde konuşmayı kendince 'özgürlük' sayar. (İ. Sarı)
• Ağzına geleni söylemek:
  1. Nezaket dışına çıkarak ağır söylemek, azarlamak: Bir akşam, kavgacıların ileri gelenlerini muhtar odasına çağırttı; açtı ağzını yumdu gözünü, ağzına geleni söyledi: "Üzerimizdeki gazabın eksilmemesi için mi gayretiniz bire meretler!" diye ünledi. (R. Seyhan)
  2. Gelişigüzel, saçma sapan konuşmak, düşüncesizce söylemek: Ama ahmak adam düşünmeden, dikkat etmeden ağzına geleni söyler. Bu gibi insanın dili kalbine değil de kalbi diline tabidir." (A. Kirazlı)
• Ağzına gem vurmak: Susturmak, söyletmemek: Söylenenler uygun düşmedi. Ağzına gem vurdu, konuşmasını önledi. (O. İlker)
• Ağzına girmek: Çok sokulmak: Kahvesini bir kenara bırakıp, yanına sokuldu. Neredeyse ağzına girecekti. (A. Saraç)
• Ağzına kira istemek: Konuşmaya nazlanmak: Haydi anlatsana, susup durma öyle, ağzına kira mı istiyorsun yoksa? (A. Püsküllüoğlu)
• Ağzına layık: Bir yiyeceğin tadı anlatılırken "yersen mutlaka beğenirsin" anlamıyla söylenir: — Hanımı bir uskumru dolması yapmış, ağzınıza layık... Yerken hep seni andık vallahi. — Eksik olmayın efendim... (A. Nesin)
• Ağzına sağlık: Duyulan veya söylenen şeyin beğenildiğini, yerinde olduğunu ifade eden söz: Ağzına sağlık Osman Hamdi, senden şiir dinleyince hep gençliğimi hatırlıyorum (K. Ekinci). "Yeter be dedim. Ne istiyorsunuz siz bu gadıncıklardan dedim. "Hay ağzına sağlık ablam. Eee onlar ne dedi?.." (S. Ç. Elmalı)
• (Birinin) Ağzına sakız olmak: Devamlı olarak dedikodusuna konu olmak: Köylünün ağzına sakız olmuş benim doğumum. Gelinlerine çıkışır olmuşlar; "Gök Kiraz gibi bir oğlan doğuramadın." diye. (B. T. Salihoğlu)
• (Bir şeyi) Ağzına hiç sürmemek: O şeyden hiç yememek: ... hep çay içtikleri çay ocağından ayağını kesmişti, hep yemek yedikleri o küçük esnaf lokantasında en çok neyi yemeyi sevmişse, ağzına sürmemişti bir daha. (G. Tahincioğlu)
• Ağzına taş almış: Söze karışmayıp susanlar için kullanılır: Ağzına taş aldı sanki, bir daha da konuşmadı. Aradan bir yıl geçti, ikinci yıla döndü. (D. Kaya)
• (Sözü, lafı) Ağzına tıkamak: Konuşmasına fırsat vermemek, konuşturmamak: "Aradan biraz zaman geçse" diyecek oldu muhtar, lafı ağzına tıkadı: "Hemen gidilecek, yallah dışarı!" (Y. Bahadıroğlu)
• Ağzına tükürdüğümün!: Hafif hakaret sözü: Ağzına tükürdüğümün işi, yoluna girmedi (A. Püsküllüoğlu). Köyün içinde mahkemecibaşı kesildik, ağzına tükürdüğümün! (F. Baykurt)
• (Birinin) Ağzına tükürmek: Hakaret ederek uyarmak: Haydi bir yap da görelim, ağzına tükürürüm senin. (A. Püsküllüoğlu)
• Ağzında bakla ıslanmamak: Hiç sır saklamamak: Arkadaşım Hadiye, ağzında bakla ıslanmaz denen tiplerden olduğu için ailesi hakkında tek sualim olmadığı halde evinin mahrem kalması gereken tüm sırlarını anlatırdı... (S. Ayverdi)
• Ağzında büyümek: Sevmediğinden veya içi almadığından bir yiyeceği yutamamak: Kendini zor tutuyor, lokma ağzında büyüdükçe büyüyor, şakakları ılık ılık terliyordu. Uzun uzun çiğnedi, fakat bir türlü yutamadı. (Ş. Kurdakul)
• (Bir şeyi) Ağzında gevelemek: Açıkça söylememek, kem küm etmek: Hüsmen mızıldanıyor, lâfı ağzında geveliyordu. Dursun muziplik etti: Ağam yüzü yok sana demeye.. Bu oğlan avradını çok sever de.. Kuma getirirse üzülür, küser falan.. (Varlık yıllığı)
• (Birinin) Ağzından:
  1. Birisinden dinleyerek: Halk ağzından söz derleme işi Türk Dil Kurumu'nun (kurulduğu zamandaki adı ile Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin) ilk günden beri üzerinde çalıştığı bir konudur. (TDK)
  2. (Birinin) Adına: Yakın dostu Şefik Kolaylı, Âkif'in ağzından konuşuyor: "Arkamda polis hafiyesi gezdiriyorlar. Ben, vatanını satmış ve memlekete ihanet etmiş adamlar gibi muamele görmeye tahammül edemiyorum. İşte bundan dolayı gidiyorum." (E. Yıldırım)
• Ağzından (ağzındaki) baklayı çıkarmak: Sabrı tükenip gizli kalmasına özen gösterdiği, başkalarından sakladığı şeyleri söylemeye başlamak: Hınk mınk ediyor, bir şey söyleyemiyordu. Nihayet ağzından baklayı çıkardı: "Söylemeye dilim varmıyor ama, galiba ben onu otelde unuttum!" "Neee!" (V. R. Zobu). Lafı döndürüp dolaştırdıktan sonra ağzındaki baklayı çıkardı ve tüm görevlerin iptal edildiğini bildirdi. (M. Güven)
• Ağzından bal damlamak (akmak): Çok tatlı konuşmak: Ben hiç unutamıyorum rüya gibiydi. Şiirleri gibi konuşuyordu. Ağzından bal damlıyordu sanki. (G. Tokuz)
• Ağzından burnundan getirmek:
  1. Huzurunu bozmak, sıkıntıya sokmak: Tutmuş olmadık bir adama varmış. Adam neler neler yapmış ona. Her şeyi ağzından burnundan getirmiş, yaşamını zehir etmiş... (P. Kür)
  2. Yaptığına pişman etmek, pişman etmek için uğraşmak: Babam, eşeğine başkasının binmesinden hoşlanmıyordu. Gerçi eşeğin de babamdan başkasına izin vermesi vaki değildi, üzerine binmeye kalkanın ağzından burnundan getirirdi.
• Ağzından çıkanı kulağı duymamak: Tartmadan, ölçüsüz, ağır sözler söylemek: "Ey Musa! Bize de bunlarınkine benzer tanrılar edinsen." Musa, "Belli ki siz ağzından çıkanı kulağı duymayan bir topluluksunuz" dedi. (Araf suresinden)
• (Söz, lakırdı) Ağzından dirhemle çıkmak: Çok az ve sakınarak, ürkerek, kılı kırk yararak, zoraki konuşmak: Pek edalıydı. Söz ağzından dirhemle çıkıyordu. Öyle bizim mahalle kızları gibi bir dakika içinde sekiz-on lakırdının belini büken takımından değildi. (H. R. Gürpınar)
• Ağzından dökülmek: Gizlemek istediği bir şeyi konuşmalarıyla istemeden açığa vurmak: Sözlerini bitirince kendi bile şaşırdı dediklerine. Öylece ağzından dökülmüştü art arda. (A. Özen)
• Ağzından düşürmemek: Bir şeyin her zaman sözünü etmek: "Bakma onun hoyrat yaşadığına. Ağzından seni düşürmüyor. Ne yapıp edip konuyu sana getiriyor." (A. Avcı)
• Ağzından girip burnundan çıkmak: Diller dökerek, kırk dereden su getirerek birini kandırmak: "Müşterinin ağzından girip burnundan çıkmadıkça, müşteri kolay kolay karar verip, senin malını almaz," tezini savunuyordu (D. Cüceloğlu). Kızın ağzından girip burnundan çıkar ve günün birinde Fadik kızı evlenmeye razı eder. "Seninle evlenip şehre gideceğiz; orada bir iş bulur çalışırım. Sen de tertemiz bir apartman katında oturursun" diyerek kızın kafasını çelmiş. (M. Güven)
• Ağzından inci saçmak: Birbirinden güzel sözler söylemek: Şems-i Tebrizî konuşmaya başladı ve ağzından inci-mercanlar saçtı. Kalbime ve ruhuma yepyeni bir aşk ekti. Kur'ân-ı Kerim ve Resûlullah'la ilgili nice esrarın perdelerini kaldırdı. Bana kanatsız uçmayı öğretti. Gözümdeki perdeleri kaldırdı da artık geceyi de şafak vakti gibi görmeye başladım... (Sultan Veled)
• Ağzından kaçırmak: İstemediği halde boş bulunup söyleyivermek: Şimdi rahatladım, dedi Kenan bey. Ve ağzından kaçırıverdi: Gözüm arkada kalmaz artık. Demek düşünürmüş ölümünü... (T. Buğra). — Vah zavallı, demek o kadar yalnız kalmış. Ali boş bulundu, ağzından kaçırdı: — Şimdi yalnız değil anne... Sözün gerisini yuttu. Annesi, yuttuğu kısmı öğrenmek istedi: — Nasıl yalnız değil? — Şey... Şey var ya... Hani... (E. Bektaş)
• Ağzından laf almak: Karşısındakini şuradan buradan söyleterek arada kendi istediğini anlamak: Ben de olayın gerçek yüzünü ve ayrıntılarını öğrenebilmek için, usta bir gizli servis ajanı gibi, sanki o olayla hiç ilgili yokmuşçasına çok dolaylı sorularla ağzından laf almaya çalışıyordum. (A. Nesin)
• Ağzından lokmasını almak: Birinin hakkı olan şeyi ondan almak: Yaşatmayız onu. Başkasının ağzından lokmasını alan, ocağını söndürmeğe kalkan bir itin, işi ne dünyada? (M. Başaran)
• Ağzından yel alsın!: Kötü bir ihtimalden, kötü bir olasılıktan bahsedenlere "Ağzını hayra aç, güzel şeyler söyle!" anlamında kullanılır: — İnşallah iyi olur. — Ya olmazsa? — Sus! Ağzından yel alsın! Bunu düşünmek bile istemiyorum (S. G. Özeren). "Bak şimdi gönderiyorsun ne güzel. Yarın ben ölünce de arkamdan göndereceksin, tamam mı?" "Ağzından yel alsın anne, sen olmazsan biz ne yaparız?" (İ. Güzel)
• Ağzını açıp gözünü yummak (açtı ağzını yumdu gözünü): Öfkelenip, bütün kaygıları bir yana bırakarak ağır sözler söylemek, azarlamak: Hızır Reis bunu işitince, açtı ağzını yumdu gözünü: "Ey nankör! Sana babalık edip, oğlum yerine koymuştum. Bana karşı ettiğinin aynısını Allah sana yaşatsın. Dilerim Allah'tan ki, kardeşinden beter olasın!.." (E. B. Merdivan)
• Ağzını bıçak açmamak: Küskünlükten ya da üzüntüden söz söyleyecek durumda olmamak: Mehmet Ali gittiği günden beri Zeynep kadının ağzını bıçak açmıyor. (Y. K. Karaosmanoğlu)
• Ağzını bozmak: Kötü, kaba sözler söylemek, sövmek: Fakat damarı atmıştı bir kere. Önce ağzını bozdu. Öteki karşılık vermeye kalkıştı. Derken kapıştılar... (Ş. Kutlu)
• Ağzını burnunu çarşamba pazarına (çanağına) çevirmek: Aşırı bir biçimde döverek perişan duruma getirmek: Dişlerini ağzına dökecekti dökmesine, ağzını burnunu çarşamba pazarına çevirecekti çevirmesine de... Şayet geçmiş tüm görkemiyle gözlerinin önünde belirmeseydi! (H. Meryem)
• Ağzını burnunu dağıtmak: Aşırı bir şekilde dövmek: Bu iftirayı atan kişinin ağzını burnunu dağıtmış olsaydım, diye düşünüyordum... (T. Güven)
• Ağzını çarşamba pazarına çevirmek: Çok döverek tanınmaz hale getirmek: Ağzının çarşamba pazarına çevrilmesini istemiyorsan uzaklaş buradan! (H. F. Gözler)
• Ağzını havaya (poyraza) açmak: Umduğunu elde edememek: Mutfak masasının üstünde yeni bir yazı: "Benim dönmemi beklersen, daha epey ağzını havaya açarsın." (M. Kale)
• Ağzını hayra aç!: Kötü olasılıklardan söz edenlere söylenir: — İkimiz de bırakıp çıktık. Ağzının üzerine devrilse boğulup gider Allah muhafaza!.. — Kız ağzını hayra aç!... Allah korusun. (S. Kaplan)
• (Birinin) Ağzını kapamak: Kendisine çıkar sağlaması için bir kimseyi susturmak: Vezire kendi tahsisatından başka yüz bin dirhem göndereceklerini vadederek ağzını kapadılar. O da akılsız sarhoşlar gibi bu tatlı vaadlere aldandı... (M. N. Gencosman)
• Ağzını kiraya vermek: Kendini de ilgilendiren bir konuda düşüncesini söylememek: Adamı dinden imandan edersin. Yahu bir şey söylesene, ağzını kiraya mı verdin?
• Ağzını seveyim: Sevindirici veya güzel bir söz söyleyene "ne güzel söyledin" anlamında kullanılan bir söz: "Hay ağzını seveyim senin Adli Ustam, yine bal dökmedesin." (Y. Bahadıroğlu)
• Ağzını sıkı tutmak: Kendine söylenileni kimseye söylememek, sır saklamak: "Ağzını sıkı tut. Hazineden kimseye söz etme." (M. Savaş)
• Ağzını toplamak: Söylemekte olduğu kötü söz ya da küfürleri kesmek: "Konuşma lan mayasıllı yavşak, senin endamına tüküreyim..." dedim. Ağzını topla, yoksa dişlerini yerden toplarsın," diye bir gürleme işitince boğazım gıcıklandı. (Ş. Onay)
• Ağzını yoklamak: Birinin bir şey hakkında neler bilip bilmediğini kendine sezdirmeden söyletmeye çalışmak: Gerilerden izledi, şunun bunun ağzını yokladı, sonunda boşuna kuşkulandığını anladı... (K. Tahir)
• Ağzını yormak: Boşuna konuşmak, boş yere söylenmek, çenesini yormak: Ey bana nasihat eden, iyiyi ve kötüyü bana anlatmak için ağzını yorma, mesele malûmumdur, sorunu biliyorum, senin öğütlerine ihtiyacım yoktur. (A. Karahan)
• Ağzının içi yangın yerine dönmek: Ağzının tadı bozulmak, tat alma duyusunu yitirmek: Çölde günlerce susuz kalmış gibi dudakları çatlamıştı. Ağzının içi, yangın yerine dönmüştü. (Y. Bahadıroğlu)
• (Birinin) Ağzının içine bakmak:
  1. Ne söyleyeceğini beklemek: Kaya'nın sorusu ile odadaki herkes Mert'in ağzının içine bakıyordu. (B. Çivicioğlu)
  2. Onun sözüne göre davranmak: Mahir adeta Tuğrul'un ağzının içine bakıyordu. Gitmeyelim dese oracıkta kıvrılıp uyuyuverecekti. (E. B. Merdivan)
• Ağzının kaşığı olmamak:
  1. Bir şey, bir kimsenin uğraşabileceği konulardan olmamak: Dış politika onun ağzının kaşığı değil ki. (N. Muallimoğlu)
  2. Bir şey, bir kimsenin sözünü edemeyeceği kadar değerli olmak: Bu konular, hiç de senin ağzının kaşığı değil.
  3. Bir kimsenin yerli yersiz ağzına aldığı ve kendisinden şöyle böyle bahsettiği kişi olmamak: Benim hanımım senin kokmuş ağzının kaşığı değil... (H. R. Gürpınar)
• Ağzının kaytanını çekmek: (argo) Şom ağızlı olmak: Ağzının kaytanını çek! Eski vakitler geçti. (F. Devellioğlu)
• (Birinin) Ağzının kokusunu çekmek: Bir kimsenin çekilmez hallerine katlanmak: Bizimki can değil mi, alık? Sabahtan gece yarısına şurda kavun küfesi gibi müşteri bekliyorum. Her gelenin ağzının kokusunu çekiyorum. (M. Ergüt)
• Ağzının lokması olmamak:
  1. Bir şey, bir kimsenin uğraşabileceği konulardan olmamak: Karagöz o senin ağzının lokması değil. (O. Koloğlu)
  2. Bir şey, bir kimsenin sözünü edemeyeceği kadar değerli olmak: O senin pis ağzının lokması değil... (H. E. Adıvar)
  3. Bir kimsenin yerli yersiz ağzına aldığı ve kendisinden şöyle böyle bahsettiği kişi olmamak: Fakat Rabia, ona ağzının lokması olmadığını belirterek hiddetle üzerine yürür. (A. Hayber)
• (Bir şeyden) Ağzının payını almak:
  1. Verilen karşılıkla bir kimseye söylediğine veya yaptığına pişman olmak, hak ettiği cevabı almak: "Şu acayip kızları yazsana?" dedi genç bir adam. Tabii saniyesinde bir genç hanımdan ağzının payını aldı: "O zaman şu acayip geri zekalı erkekleri de yazmalı!" (T. Uslu).
  2. O şeyin acı deneyimini yaşamış olmak, dersini almak: Çanakkale'yi geçemeyen düşman "ağzının payını" almıştı... (B. Bozgeyik)
• (Birine) Ağzının payını vermek: Verilen karşılıkla, bir kimseyi pişman etmek: "Çok doğru söylüyorsun. Keşke sen de yaşının sporlarını yapabilseydin!" Esra ona da ağzının payını verdi: "Sen kendini spor yapıyor mu sanıyorsun? Berke dese anlarım da, senin göbeğine ne demeli?" (İ. Selman)
• Ağzının perhizi yok: Ağzına geleni söyler: "Gözlerime inanamıyorum" diye alaya aldı beni, "güzel bir kadın gayet ateşli bir şekilde sana gönül verdiğini ilan ediyor ve genelde ağzının perhizi olmayan sen, dut yemiş bülbüle dönüyorsun, put kesiliyorsun..." (Y. Bener)
• Ağzının suyu akmak: Çok imrenmek, çok istemek: Çevire çevire pişirdi. Pişirirken ağzının suyu akıyordu. Yağları ateşe düştükçe cızır cızır ediyordu. Nefis olmuştu tavşan. İyi de etliydi. (T. Karabulut)
• Ağzının tadı bozulmak: Bir kimsenin kurulu düzeni bozulmak, rahatı kaçmak: Kısaca, tadı tuzu kalmamış, ağzının tadı bozulmuş, günlerini ıstıraplar içerisinde kıvranarak geçirmeye başlamıştı. (B. Bozgeyik)
• Ağzının tadını bilmek: Zevk sahibi olmak, (genellikle yiyecek, içeceklerin) iyisini bilmek, seçmek: İllaki tuzda balık. Tuzda balık yemeklerin şahı idi. Ağzının tadını bilen tuzda balık yerdi. (Z. Öztek)
• Ağzının tadını kaçırmak: Bir kimsenin kurulu düzenini bozmak; neşesini, keyfini, rahatını kaçırmak: Eli kulağındaki savaş insanların ağzının tadını iyice kaçırmıştı. (O. Balcıgil)
• (Birinin) Ağzıyla konuşmak: Bir başkası adına ve onun fikirlerini ileriye sürerek konuşmak: Düşmanın gölgesi olanlar düşmanın ağzıyla konuşuyordu. (M. Özcanan)
• Ağzıyla kuş tutsa: Ne yapsa, ne kadar çaba ve ustalık gösterse: Ağzıyla kuş tutsa inandıramaz kimseleri (F. Çiçekoğlu). Bir kimse havada uçsa, ağzıyla kuş tutsa, suda yürüyüp okyanusları aşsa Kur'an ve Sünnete muhalif bir hayat yaşıyorsa hiçbir değeri yoktur Allah katında. (İ. Sarı)
• Ağzıyla tutulmak: Kendi sözü ile başına iş açmak, diliyle tutulmak: Hâşim gözleri yola dikili, dedi ki: — Ağzınızla tutuldunuz, kaptanım!. Foyanız şimdi meydana çıktı; demek ki dün gece Florina'ya sorduğunuz kızıl saçlı, çilli kadını yakından biliyorsunuz... (R. H. Karay)
• Açtırma ağzımı: "Beni kızdırıp kötü bir söz söylememe neden olma" anlamında kullanılan bir deyim: "Bana bak Reşat, bilirsin ağzımın tavanı yok.. Açtırma ağzımı, sonra ne baban kalır, ne sen.." (O. Kemal)
• (Birinin) Adını ağzına abdestle almak: Bir kişiyi anarken çok saygılı davranmak: Şehitlerimizin adını ağzına abdestle al.
• Adını ağzına almamak: Dargınlık, kırgınlık, kızgınlık vb. sebeple bir kimseden söz etmemek: Gururu incinen, hayal kırıklığına uğrayan Deniz; o günden sonra bir daha Murat'ın adını ağzına almadı. (N. Çağlayan)
• Armut piş, ağzıma düş!: Bir işe hiç emek harcamaksızın o işin kendiliğinden sonuçlanmasını bekleyenlerin durumunu anlatır: "Armut piş, ağzıma düş" olmaz diyor. Bunun olması için dahi bir emek gerekmez mi? Yani birileri armudu dikecek, bakımını yapacak; ağzımıza düşmesi için armut ağacının altına gitmemiz gerekecek. Öff, yine bir sürü iş! (Bizim Bahçe)
• (Bir şey) Aslanın ağzında olmak: Elde edilmesi çok güç olmak: İş bulmak zordu, ekmek aslanın ağzındaydı (H. Gerger). Para, aslanın ağzındaydı. Korkmadan, elinizi aslanın ağzına sokup, onu oradan almanız gerekiyordu. (H. H. Yıldırım)
• Aynı ağızı kullanmak: Aynı şeyi söylemek, aynı düşünceyi ileri sürmek: Onları ikna edemezsin. Hepsi aynı ağzı kullanıyor. (N. Muallimoğlu)
• Bayramlık ağzını açmak: Kaba konuşmak, küfretmek: Bayramlık ağzını açar, verip veriştirir Fadıma. Yok o da yetmezse, yerden bir taş alıp bir hışımla fırlatır. (karabatak)
• Canı ağzına gelmek: Çok korkmak, yüreği ağzına gelmek: Yıldırım'ın yalnız başına korkusuzca safları birbirine katıp doğruca kendi üzerine gelmekte olduğunu görünce canı ağzına geldi. (Ahmed Cevdet Paşa)
• Elden ağza yaşamak: Günlük kazancı ancak günlük gereksinmesini karşılayacak kadar olmak: Toplananlar, elden ağza, günü gününe yaşamak zorunda olan kişilerdik. (O. Boran)
• Eski ağıza yeni taam:
  1. Eskiden turfanda bir şey yenirken söylenen bir tekerleme: Eski ağza yeni taam, bu yıl da marula eriştik, hele şükür. (S. M. Alus)
  2. Yaşlı bir kimseye, eski bir topluluğa uygulanan yenilik: Eski ağıza yeni taam, diye bir sözümüz vardır, kulağımızın tek sesli alıştığı melodilerin zenginleştirilmesinden yanayım. (D. Hızlan)
• Hep bir ağız olmak: Söz birliği etmek, anlaşarak bir konuda aynı şeyleri söylemek: Kocaman bir köy, hep bir ağız olup da yalan söyleyecek değil ya... (Y. Kemal)
• Kesenin ağzını açmak: Bol para harcamaya başlamak: Kızın çeyizi kırk ceviz sandıkta, Vâli Paşa da kırk kesenin ağzını açtı, düğün hazırlığına başlandı. (İlgili cümle kaynağı: R. E. Koçu)
• Lafı ağzına tıkamak: Sözünü bitirmesine fırsat vermeden susturmak: — Seni kırmak istemem ama... — Aması maması yok bunun, diye lafı ağzına tıkadım. (A. N. Turan)
• Lafı (lakırdıyı, sözü) ağzında gevelemek: Düşüncesini kesin ve açık olarak söyleyememek: "... size bu kadar minnettarlık duymayacaktım. Çünkü aslında... siz, kendiniz..." Lafı ağzında geveledi. "Olabilir," diye araya girdim.
• Lafı ağzında kalmak: Sözünü bitirememek: "Ana..." diyen Fatma'nın lafı ağzında kaldı. (B. Öner)
• Lafı ağzından almak: Birinin söylemekte olduğu şeyi bitirtmemek: Rüştü: "Sen niye istemedin" diyecek oldu. Tellal Ahmet lafı ağzından aldı. "Felekten bir şey istemek için günahsız olacan. Benim günahım ise boyumdan aşkın. Ama sen öyle misin" (V. Serçe)
• Lafı ağzından kaçırmak: Söylemek istemediği şeyi söyleyivermek: "Dikkatli ol, lafı ağzından kaçırıp da gideceğimiz yeri söyleme sakın!" (E. İçöz)
• Lokması ağzında büyümek: Üzüntü veya iştahsızlık nedeniyle ağzında çiğnediği lokmayı bir türlü yutamamak: Kızardı. Lokması ağzında büyüdü. Başını öne eğdi (E. Yel).Yemek yerken bile sıkılırdı, lokması büyürdü ağzında... (Y. Güney)
• Midesi ağzına gelmek: Öğürmek, çok iğrenmek: Ne var ki o, içki şişesindeki solucanı görür görmez midesi ağzına geldi ve ne yiyip içtiyse oracıkta çıkardı. (İ. O. Anar)
• Parmağı ağzında kalmak: Şaşakalmak, hayret etmek: Öyle bir at sürüşü, öyle bir ok atışı vardı ki, seyredenlerin parmağı ağzında kaldı. (K. Bilbaşar)
• Sütten ağzı yanmak: Bir olaydan gerekli dersi alarak uyanık davranmak: Bir daha evlenmek fikrini aklına bile getirmiyordu Zeynep. Sütten ağzı yanmıştı bir defa. (F. Ç. Kabadayı)
• Topun ağzında olmak: Tehlikeye çok yakın bir durumda olmak: Emniyet müdürü topun ağzındaydı ve ona yakın olan herkes hedefe konmuştu. (A. E. Kavaklı)
• Yüreği ağzına gelmek: Birdenbire çok korkmak: Hz. Ömer kendisine öfkelenmeye, bu yüzden göğsü körük gibi kabarıp inmeye başlayınca Zeyd'in yüreği ağzına geldi. (M. Y. Kandemir)

Ağız ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "ağız" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Ağız büzülür, göz süzülür, ille burun, ille burun: Kimi kusurların düzeltilmesi kolaydır. Ancak öyle kusurlar vardır ki düzeltilemez.
• Ağız yandıran aşı kaşık tanır: Acı veya zor bir durumu sadece bunu önceden yaşayanların veya bu durumun içinde olanların anlayabileceğini ve fark edebileceğini ifade eder.
• Ağız yerse yüz güler: İnsan, vücudunun gıda ihtiyacını iyi bir şekilde karşıladığı zaman bundan mutluluk duyar.
• Ağız yerse, yüz utanır (Ağız yemeli ki, yüz utansın / Ağız yemese yüz utanmaz)*: Gereksinimi olmadığı halde, hakkı olmayanı kabul etmek, zor durumda kalmaya neden olur. Armağan alan, armağanı verenin isteğini yerine getirmemeye çekinir, aldığı armağanın karşılığı olarak mutlaka yapmaya çalışır.
• Ağız, yüreğin taşkınını söyler: İnsan birçok şeye içinden sabreder sineye çeker, ağızdan çıkanlar artık sabredemediği içinde tutamadığı şeylerdir.
• Ağıza tat, boğaza feryat: Miktarı pek az olan yenecek şeyler için söylenir.
• Ağızdan burun yakın, kardeşten karın yakın*: "İnsanın kendi yararı her şeyden önemlidir" anlamında kullanılan bir söz.
• Ağızdan çıkan başa değer: Kişinin söylediği yanlış ve zararlı şeyler başına türlü bela getirir.
• Ağızla omuz kaşınmaz: Her işin sonuca ulaştıracak kendine özgü bir yöntemi vardır.
• Ağızla pilav pişmez, yağla pirinç gerek: Sadece konuşarak hiçbir iş gerçekleştirilemez, konuşulanlar söylenenler hayata geçirilmelidir.
• Ağzı açığın malını gözü açık yer: Uyanık olmayan saf insanlar her şeye kolayca inandıkları için, gözü açık kurmaz kimseler onları kandırıp elindekini almakta zorlanmazlar.
• Ağzı büyük olana kepçe kaşıktır: Açgözlü kişilerin kolayca tatmin olmayacağını ifade eder. Büyük istekleri olanların, ne kadar verilirse verilsin hep daha fazlasını isteyeceği anlatılır.
• Ağzı eğri, gözü şaşı ensesinden bellidir*: Gereği gibi yürümeyen, gerektiği gibi olmayan şeyler hemen belli olur: Sorma kişinin aslını izzetinden bellidir / Ağzı eğri, gözü şaşı ensesinden bellidir.
• Ağzımı yaktı aş olsa, başımı yardı taş olsa: Zarar veren ama onu da beceremeyen insanlar için sonradan söylenen söz.
• Ağzın karnından büyük olmasın: İnsan gücünün yetmeyeceği büyük işlere girişmemelidir. Arzu ve istekleri abartılı olmamalı, hakkından fazlasını istememelidir.
• Ağzına bir zeytin verir, altına tulum tutar*: Yaptığı küçük iyiliklere karşılık büyük çıkar bekler.
• Ağzına tat bulaşanın gözü pekmez tutumundadır: Bir kere bir şeyin tadını alan kişi, daha fazlasını istemeye başlar.
• Ağzında bal olan arının, kuyruğunda iğnesi vardır: Her güler yüze ve tatlı söze kanmamak gerekir.
• Ağzında dili olmayanın kediler başını oyar: Her şeyde sessiz kalan, kendini savunamayan kişi toplumda daima ezilir.
• Ağzından çıkanı kulağı işitmez: Bazı kimseler o kadar geveze ve boşboğaz olurlar ki bazen hiç söylenmeyecek şeyleri bile düşünmeye gerek duymadan söyleyebilirler.
• Ağzından hayır çıkmazsa bari şey söyleme*: "Lehte konuşmuyorsun, iyi şeyler söylemiyorsun, hiç olmazsa aleyhte de konuşma, kötü şeyler söyleme" anlamında kullanılan bir söz.
• Ağzından lokmasını al (Ağzına vur, lokmasını al / Başına vur ağzından lokmasını al): Uysal, sessiz ve olaylar karşısında tepki göstermeyen kimseler için söylenir: Arkadaşları kendi halinde, çekingen olduğunu söylüyorlar. Ağzından lokmasını al, diyorlar (H. Çetinkaya). Muhlis iyi çocuk, hoş çocuk, harbi çocuk; vur ensesine, ağzından lokmasını al gık demez; hem seviyorum bu oğlanı, hem acıyorum vallahi. (A. İlhan)
• Ağzını açacağına gözünü aç*: Kişi vurdum duymaz olmamalı her zaman dikkatli, açıkgöz ve uyanık olmalıdır.
• Ağzıyla kuş tutsa, yine yaranamaz: Kişinin ne kadar çaba gösterirse göstersin, kötü ya da olumsuz bir izlenim bırakmaktan kaçamayacağını ifade eder. Bazı insanların ne yaparlarsa yapsınlar, olumlu bir değişiklik yapamayacaklarını veya beklentileri karşılayamayacaklarını belirtir.
• Acı soğan yiyen, ağzının kokusundan belli olur: Bir suç işleyen kişi davranışlarıyla kendini belli eder.
• Aç eline geleni yer, tok ağzına geleni der: İnsan aç olunca ne bulursa yer. Kamı doyunca da, bol bol konuşur.
• Açık ağız aç kalmaz*: İsteklerini uygun bir biçimde söylemesini bilen kimse, onları önünde sonunda elde eder.
• Açtı ağzını, yumdu gözünü*: "Öfkelenerek veya kızarak ağır sözler söyledi" anlamında bir atasözü.
• Adamın ağzına bakarlar atına ona göre nal çakarlar: İnsanlara davranışları ve görünüşlerine göre değer verilir.
• Alemin (Elin, Milletin) ağzı torba değil ki büzesin*: "Başkalarının söyleyeceklerine engel olamazsınız" anlamında söylenen bir atasözü.
• Alemin ağzına kırk arşın bez yetişmez: Başkalarının konuşmalarına hepsinin ağzını kapayarak engel olamayız. Herkes istediğini söyleyebilir.
• Alın teriyle kazanılan para ağız tadıyla yenir: Çalışarak hak edilerek kazanılan para keyifle, huzurla kullanılır.
• Allah insana bir ağız iki kulak vermiş, bir söyleyip iki dinlemeli: İnsanların sadece konuşmaları değil, karşı tarafın söylediklerini anlamaya ve dinlemeye de önem vermeleri gerektiğini ifade eder.
• Aslan ağzından şikâr alınmaz: Güçlü kuvvetli kimselerin hakkını kimse yiyemez (şikâr: av).
• Aslanın payı ağızına gelir: Güçlü, kudretli kimseler istediklerini zorlanmadan elde ederler.
• Ateş demekle ağız yanmaz*: Kişi, zararlı bir eylemin sözünü etmekle kendisini zarara sokmuş olmaz.
• Aylak kuşun ağzı büyük olur: Çalışmayı sevmeyen, tembel kişiler bol bol konuşarak vakit geçirirler.
• Bal bal demekle ağız tatlanmaz (tatlı olmaz)*: Çalışıp çabalamadan, yalnız lafını ederek bir işin sonuna varılmaz; o işten beklenen yarar sağlanmaz.
• Balık "Çok konuşurum, ama ağzım su dolu" demiş: Bir konuda gönülsüz olanlar o konudan kurtulmak için değişik bahanelerin arkasına sığınabilirler.
• Bin ağız bir ağızı hiç eder (Çok ağız bir olunca bir ağız hiç olur): Herkes ağız birliği ederse bir kişinin söyledikleri doğru da olsa geçersiz sayılır.
• Bir ağızdan çıkan bin ağıza (dile) yayılır (Bir ağızdan çıkan bir orduya yayılır)*: İnsan, yayılmasını istemediği şeyi söylememeli, söylerse dilden dile dolaşmaya başlar.
• Bir kaşıkla dokuz çoban yemişler, birinin ağzı boş kalmamış: Gözü tok insanlar küçük şeylerle yetinmeyi bilirler.
• Boş (kuru) kaşık ağza, boş (kuru) söz kulağa yakışmaz: Ağza boş bir kaşığın yakışmadığı gibi, kulağa da boş sözlerin yakışmayacağını; konuşurken içi dolu, anlamlı ve değerli şeyler söylemek gerektiğini ifade eder.
• Buyuran ağız yorulmamış: Bir idarecinin görevi karar almak ve emrinde çalışanlara emir vermek olduğu için bedenen yorgunluk hissetmez.
• Çocukla yoğurt yiyen ağzına yüzüne bulaştırır: Beceriksiz veya dikkatsiz kişilerle iş yapmanın başarısızlıkla sonuçlanabileceğini ifade eder. Bir işte işbirliği yaparken, yetkin olmayan kişilerin işi olumsuz etkileyebileceğini vurgular.
• Çok söyleme, ağzın büyük olur: Çok konuşan insanlar için söylenen bir atasözü.
• Delinin yüreği ağzında, akıllının dili yüreğindedir:
  1. Deliler düşüncelerini ve duygularını doğrudan ve çekinmeden ifade ederken içlerinden geçenleri hemen söyleyerek dürüst ve cesur olurlar. Akıllı insanlar daha sakin ve düşünerek konuşur, duygularını ve düşüncelerini daha dengeli bir şekilde ifade ederler ve konuşmadan önce düşünürler; iç dünyaları ve gerçek duyguları, sözlerinin ardında gizlidir.
  2. Cahil ve beceriksiz kişiler çok konuşur fakat ellerinden hiç bir iş gelmez. Akıllı kişiler ise az konuşur fakat çok iş yaparlar.
• Ekmek aslanın ağzındadır*: Yaşam kavgasında (özellikle de günümüzde) geçim sağlayacak bir iş bulmak ve para kazanmak güçtür.
• El ağzına bakan aç kalır: Kişinin kendi başının çaresine bakması, kendi geçimini sağlaması ve kendi ihtiyaçlarını karşılaması gerektiğini vurgular.
• El ağzına bakan, karısını tez boşar*: Kişi özel yaşamıyla ilgili konularda başkasının düşüncesiyle değil, kendi düşüncesiyle karar vermelidir.
• El ağzıyla kuş tutulmaz: Bireyin kendi çabası ve emeği olmadan gerçek bir başarıya ulaşmanın imkansız olduğunu vurgular.
• El öpmekle ağız aşınmaz*: Çok önemli bir iş için bir kimseye ricada bulunmak hatta yalvarmak gerekirse, yapılır.
• Eli ile getirir, ağzı ile götürür: Bazı yüzsüz kimseler misafir gittiği yerde, götürdüğü hediyeden herkesten çok kendisi yararlanır.
• Elin ağzı ile çorba içilmez: Başkalarının imkânlarıyla istenen faydanın sağlanamayacağını ifade eder. Kişi, kendi çabaları ve kaynaklarıyla yol almalıdır.
• Elin ağzına bakan aç kalır: Kişi çok ihtiyaç duyduğu şeyleri başkalarından yardım görerek elde etmeye kalkışırsa istediğini elde edemeyebilir.
• Et ye, su iç, ağzın dönsün bala; bal ye, su iç, ağzın dönsün yala: Et yemeğinden sonra içilen su lezzet verirken tatlıdan sonra içilen su ağızdaki lezzeti giderir.
• Göz gördüğünü (ağız yediğini) ister*: Kişi her zaman gördüğü, bildiği, yemeye alıştığı şeyleri unutamaz, onları sürekli ister.
• Gündüz ağzını kapa, gece kapını kilitle: Gündüz ölçülü konuşmanın, gece ise tedbirli olmanın gerektiğini ifade eder. İnsan, hem sözleriyle hem de davranışlarıyla dikkatli olmalıdır.
• Harman döven öküzün ağzı bağlanmaz*: Çalışanın emeğinin karşılığı verilmelidir.
• Helva demeden ağız şirin olmaz: Şakadan anlamayan, asık suratlı kimseler cana yakın olmazlar.
• İt ağzını kemik tutar*: Aşağılık bir kimsenin ağzını kapamak için ona bir çıkar sağlamak yeter.
• Kapalı ağıza sinek kaçmaz: Gereksiz ya da düşüncesizce konuşmayan insanların, sorunlardan uzak kalacaklarını ifade eder. Düşünerek ve yerinde konuşmak, kişiyi yanlış anlaşılmalardan ve sıkıntılardan korur.
• Kasavetsiz ağız anahtarsız açılır*: Sıkıntısı, kaygısı olmayan kimse, her konuda rahat konuşur.
• Kesesini pazara uyduramayan ağzını açar gezer: Bütçesini doğru ayarlayamayan kişilerin ihtiyaçlarını karşılayamayacağını ifade eder. Harcamalarını kontrol edemeyen kimse, sonunda yalnızca istemekle yetinir.
• Kişinin başına gelen ağzından çıkandır: Kişi bazen söylediği sözlerin kurbanı olur.
• Koyununu kurda kaptıran çobanın ağzını bıçak açmaz: Bir felaket yüzünden büyük bir zarara uğrayan kişi uzun süre gülmeyi ve neşeli olmayı unutur.
• Kurdun adını ağzına alırsan kurt gelir: İnsan bir olaydan ne kadar korkar, çekinirse o olay çoğu zaman başına gelir.
• Kurdun merhameti kuzuyu ağzında taşımak: İçinde kötülük taşıyan kişilerin kimseye yaran ve merhameti olmaz.
• Kurt ağzından kuzu alınır mı?: Güçlü, kuvvetli kimselerin elinden zorla hiçbir şey alınamaz.
• Kuru kaşık ağza hoş gelmez, büyük söyleyen akşama yetmez: Değersiz bir şey kimsenin hoşuna gitmez, yalan söyleyerek kendini önemli biri gibi göstermek isteyen kişinin yalanı da kısa sürede ortaya çıkar.
• Koyununu kurda kaptıran çobanın ağzını bıçak açmaz: Bir felaket yüzünden büyük bir zarara uğrayan kişi uzun süre gülmeyi ve neşeli olmayı unutur.
• Laf ağızdan çıkınca, dillere destan olur: Bir kere söylenen sözlerin hızlıca yayılıp herkes tarafından konuşulabileceğini ifade eder. Yani, ağızdan çıkan sözlerin geri dönüşü yoktur ve hızla yayılıp herkesin diline düşebilir.
• Lakırdı ile ağız aşınmaz: Çok laf etmek için fazla bir çaba harcamaya gerek yoktur.
• Lokmayı ağzına sokmadan nasıl yutulacağını düşün: Bir işe başlamadan önce, o işin sonuçlarını ve zorluklarını iyi bir şekilde değerlendirmek ve plan yapmak gerektiğini ifade eder. Aceleye getirilmeden, dikkatlice düşünülmeli ve adımlar atılmalıdır.
• On para on aslanın ağzında*: "Para kazanmak çok güçleşti" anlamında söylenen bir atasözü.
• Sarımsak yemedim ki ağzım koksun (Acı soğan yemedim ki, ağzım koksun)*: Kötü bir iş yapmadım ki sonucundan korkayım, sorumlu olayım.
• Saygısız ağız anahtarsız açılır: Görgüsüz, terbiyesiz kimseler, her yerde gereksiz yere konuşup kendilerini belli ederler.
• Sel ağzı kum tutmaz: Sürekli hareket halinde olan, durulmayan yerlerde kalıcı bir şeyin barınamayacağını ifade eder. Kararsız ve istikrarsız durumlarda sağlam ve güvenilir sonuçlar elde edilemez.
• Selin ağzı tutulur, elin ağzı tutulmaz*: Doğal yıkımlara karşı önlem alınır ama söyledikleri yalan yanlış olanı susturmaya kimsenin gücü yetmez.
• Sırt giydiğini ağız alıştığını ister: İnsanın alıştığı şeylerden kolay kolay vazgeçemeyeceğini ifade eder. Giyim kuşamda konfora, yiyeceklerde ise damak tadına alışan kişi, hep aynı şeyleri arar.
• Söz ağızdan çıkar*: "Mert olan kişi sözünde durur, verdiği sözü tutar" anlamında söylenen bir atasözü.
• Sözü ağzında devşir, sonra çıkart: Kişi, sözün nereye varacağı düşünmeden, rastgele konuşmamalıdır.
• Sözünü bil, pişir; ağzını der, devşir: "Kişi önce düşünüp sonra söylemelidir." anlamına gelen bir atasözü.
• Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer*: Başlarına beklenmedik bir durum gelenler, o derece korkulu olmasa da benzer durumlar karşısında çok çekingen davranırlar.
• Tükürülen tükürük ağıza alınmaz: Verilmiş kararlardan, taahhütlerden vazgeçilmemesi gerekir.
• Vücudunu kirden, ağzını küfürden, kalbini kibirden koru: İyi huylu, erdemli insan her zaman temiz olmalı, küfür nedir bilmemeli ve kendini beğenmiş olmamalıdır.
• Yavru kuşun ağzı büyük olur: Ne kadar doysa da, ihtiyaçları görülse de küçük çocukların istekleri bir türlü bitmek bilmez.
• Yaren ağzı düz gerek: Dostlar birbirlerine dürüst davranmalıdırlar.
• Yılanın sevmediği ot, deliğinin ağzında biter*: Başkalarına kötülük etmek isteyenler karşılarında hep hoşlanmadıkları şeyleri bulurlar.

Ağız ile ilgili birleşik kelimeler

• Ağız ağıza (ağzına kadar): Tamamen: Bahçenin bir köşesinde ağız ağıza dolu iki fıçı vardı. Raftan bir bardak aldı ağzına kadar su doldurdu. (N. Sönmez)
• Ağız alışkanlığı: Sık sık söylendiği için bir sözü ağzından bir anda kaçırma: Artık o kadar kötüydü ki aramız yanılıp ta ağız alışkanlığıyla canım dese mutluluktan havalara uçardım. (Deli Kadın)
• Ağız birliği: Bir konuda anlaşarak aynı biçimde konuşma; söz birliği: Kadınlar ağız birliği içinde: — Biz Yûsuf'un herhangi bir kötülük yaptığını ne gördük ne de duyduk. O gerçekten temiz ve masum biridir, cevabını verdiler. (M. Dikmen)
• Ağız dalaşı: Bağrışma derecesini geçmeyen tartışma: Telefon etmek için mahallenin yegane bakkalına girdiğinde iki kadın ağız dalaşı yapıyordu. Zeytinköy'de en sık rastlanan olaylardan biri kadınların ağız dalaşıydı. (D. Duman)
• Ağız dolusu: Çok, pek çok, bol bol: Topal olanı, yanıt veremeyince hırsından tükürdü yere, içerde saklanan düşmanına ağız dolusu küfürler etti, bağırdı. (O. Şahin)
• Ağız değişikliği:
  1. Alışkın olunandan başka çeşit bir yiyecek: Bugün bir ağız değişikliği yapalım, balık yiyelim.
  2. Önceden söylediğinden farklı şeyler söyleme: Bu "ağız değişikliği” ülkenin yakın zamanda kabul edilen yeni dış politika doktrinine de yansımış durumdaydı.
• Ağız kahyası: Başkasının konuşmasına müdahale eden, onun adına konuşmağa, onu istediği gibi konuşturmaya yeltenen: "İstediğimi söylemekte serbesttim. Siz benim ağzımın kahyası mısınız?" (H. F. Gözler)
• Ağız kalabalığı: Çabuk söylenen ve birbirini tutmayan, gelişigüzel sözler: Ağız kalabalığına getirip adamı kafese koymak istiyorlar; bu iş ağız kalabalığı ile hallolunmaz... Ne zaman Ziya'ya tesadüf etsem ağız kalabalığı ile beni atlatıyor, bir türlü alacağımı istemeye fırsat bulamıyorum...
• Ağız kavafı: Satıcılar gibi, insanı kandırmak için çok söz söyleyen: Bıktım bu kadından. Kadın değil ağız kavafı; sade söylüyorsun birazda dinle, ağız kavaflığına mı çıktın?
• Ağız kavgası: Kırıcı sözlerle tartışma, söz kavgası: İki memurun arasında kaçamayacağını anlayan kadınlar işi çirkefliğe vurup ağız kavgası etmeye başladılar. İrice olanı, "Kuran'ına, kitabına doğru söyle. Utanmıyor musun bize iftira etmeye." dedi. Diğeri boş durmadı. "Tüüü, kalıbına tüküreyim. Seni görende adam sanır..." (M. Duygu)
• Ağız tadıyla: Tadını duya duya, seve seve, zevkini çıkararak: Eğer ağız tadıyla bir çorba içip ailenizle televizyon karşısında oturabiliyorsanız, inanın, ne büyük bir servete sahipsiniz siz... (S. Alkan)
• Ağızdan ağza: Herkes birbirine söyleyerek: İşini o kadar güzel ve ustalıkla yaparmış ki namı dört bir yandan duyulmuş. Nalladığı atların rüzgar gibi koştuğu ağızdan ağıza yayılmış. (K. Cankur)
• Ağza alınmaz (alınmayacak): Söylenmesi ayıp, çirkin (söz): Ağza alınmaz küfürler savruluyordu... (M. Adıbeş)
• Ağzı bozuk: Sövüp saymayı huy edinmiş olan, sövücü: Gerçekten de ağzı bozuk bir adamdı. Ama asıl bozuk olan karakteriydi. (M. A. Akyürek)
• Ağzı dualı: Sık sık dua eden, duası makbul olan, mübarek: Çünkü Yüce Allah'ın rahmeti, insanlar arasında bulunan ve gerçekten ağzı dualı olan insanların duaları ve yakarışları sayesinde tüm halkı içine alacak durumdadır. (İmam-ı Gazali)
• Ağzı gevşek: Sır tutmaz: "Böyle her şeyi ulu orta konuştuğuna göre gerçekten ağzı gevşek birisiymiş'' diye geçirdi içinden. (G. Karahan)
• Ağzı kara:
  1. Kara haber vermekten hoşlanan, şom ağızlı: İhtiyar, alayı elden bırakmamakla birlikte, biraz kuşkulu sordu: "Ağzı kara'nın kara haberi neymiş baka'm?" dedi. (K. Bilbaşar)
  2. Başkalarına iftira atan: Bazı ağzı kara köylüler Memiş Ağa için "boynuzlu" diye ileri geri lâf etmişler (Derleme). "Gelin kızım, dediler biz bir güne bir gün bir eğriliğini görmedik ama, hangi ağzı kara, alnına bir kara sürmüşse kocan olacak avare, ben o yolsuzun yolundan çıktım, gayri kapıma bir kara kilit vurun, diye yazıp bozmuş!" (E. C. Güney)
  3. Sırları başkalarına söyleyen, laf taşıyan: "Benden hiç çekinmeyin, ben öyle ağzı kara insanlardan değilim, korkmayın, sizin içinizde saklı olan acılarınızı, sırlarınızı kimseciğe açmam." (O. C. Kaygılı)
  4. Bir yerde konuşulanı veya yapılanı duyup görmesi istenilmeyen: Kızıl-başlar tarikatın esrarına namahrem olanlara "ağzı kara" yahut "kara baş" derler (Z. Gökalp). Anadolu köylüleri yabancılara, "Ağzı kara" derler ve köyün esrarını onlardan saklarlar... (M. H. Yavuz)
• Ağzı mühürlü (kapalı):
  1. Oruçlu: Ağlamayı bilmez dili bağlı, ağzı mühürlü olan, ağlayabilmezler adamakıllı hiçbir zaman, tut beni oruç, kıl beni namaz diyenim. (O. Koca)
  2. Ağzı sıkı: Kendisiyle ilgili ağzı mühürlü dolaşan Sude, alkolün etkisiyle olsa gerek bülbül gibi şakımaya başlamıştı. (P. K. Karakuş)
• Ağzı pek (ağzı sıkı): Sır çıkmaz: Ethem Ağa kâhyaya "Bana ağzı pek bir adam bul!" dedi (R. C. Ulunay). Ağzı pek bir adamdır. Bakın, size adını bile söylemedi (A. H. Akdemir). Dede, ağzı pek sıkı bir adammış. (S. Ayverdi)