Köpek ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Köpek ile ilgili deyimler ve anlamları

Köpek, ekmek yediği kapıyı tanır
(Sivas Kangal Köpeği)

İçinde "köpek" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Köpek gibi yalvarmak: Çok yaltaklanarak yalvarmak: Ne yapacak? Ayaklarına kapandı, köpek gibi yalvardı! (O. Kemal)
• Köpek soyu: "Alçak, soysuz" anlamında kötü bir söz: "Konuş! Konuş dedim, köpek soyu!" diyerek silkeledi. (Y. Bahadıroğlu)
• Köpek yese kudurur: Çok ağır ve onur kırıcı sözler için kullanılır: Öyle bir laf etti ki köpek yese kudurur.
• Köpeğe atsan yemez: Yiyeceğin çok kötü olduğunu anlatır: Benim ciğerimi köpeğe atsan yemez. (Türk dili)
• Köpeğe hoşt, kediye pist dememek: Kendisine zarar verenlere karşı hiçbir tepkide bulunmamak: Bazı âdem köpeğe hoşt, kediye pist diyemez. (V. M. Kocatürk)
• Köpeği bağlasan durmaz: Çok kötü, pis ve yaşama elverişsiz yerler için kullanılır: Aldığı derin nefesten ciğerlerine buyur ettiği rutubet, küf kokusuna midesi bulandı. "Burada köpeği bağlasan durmaz" diye geveledi.
• Köpeğin ağzına kemik atmak: Karşı gelerek bağırıp çağıran birini susturmak için ona bir çıkar sağlamak: Toplantıda tartışmaya başlayanları susturmak için bazı ufak tavizler vererek köpeğin ağzına kemik attı. (derleme cümle)
• Çoban köpeği gibi ne yer ne yedirir: Çok cimri kimseler için kullanılır: Sözgelimi, "çoban köpeği gibi ne yer ne yedirir" deyiminin kahramanı gibidir romandaki "Akkuş". Bilindiği gibi iyi çoban köpeği, kurdun yaraladığı veya sürüden ayrı düşmüş davarı katiyen bırakmaz, başında bekler, korur onu. Davar ölmüş olsa bile yemez. (M. Bayrak)
• Hâline köpekler bile güler: Çok kötü bir duruma düşenler için kullanılan bir söz: Sen böyle dağıtırsan her şeyi muhtaç oluruz çula. O zaman halimize köpekler bile güler.
• Kediyle köpek gibi: Birbirleriyle geçinemeyenler için söylenir: Kediyle köpek gibi dalaşmaktan keyiflenir, atışırlarmış boyuna. (M. Yalçın)

Köpek ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "köpek" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Köpek bile yal yediği kaba pislemez*: İnsan iyiliğini gördüğü bir yere kötülük yapmaz, zarar vermez.
• Köpek dövüldüğü yere, insan kovulduğu yere çok varır: Görgüsüz, utanmaz ve anlayışsız kişilerin bir yere alıştıklarında, istenmeseler bile sürekli oraya gitme eğiliminde olduklarını ifade eder.
• Köpek, ekmek veren (yediği) kapıyı tanır*: İnsanlar iyiliklerini gördükleri kimseleri unutmazlar.
• Köpek havlamakla hava bulanmaz: Başkalarının boş konuşmalarının ya da önemsiz davranışlarının gerçek durumu etkilemeyeceğini ifade eder.
• Köpek kocayınca kedilere maskara olur: İnsan, yaşlandığı zaman gençliğinde kendisinden çekinen kimselerin bile alay konusu olur.
• Köpek köpeği yemez: Ahlaksız, saldırgan veya sahtekar kişilerin, birbirleriyle çatışmak yerine genellikle iş birliği içinde olduklarını ifade eder. Bu atasözü, benzer karakterdeki kötü insanların, birbirlerine zarar vermek yerine dayanışma içinde olma eğiliminde olduklarını vurgular.
• Köpek köpeğin yerini boş bırakmaz: Giden kötü kişinin yerini, ona benzeyen, onun özelliklerini taşıyan, onun yeteneklerinde bir başkası alır.
• Köpek köyü için değil, kendi için havlar: Kötü ruhlu, karaktersiz kişiler başkalarına bir iyilikte bulunurlarsa bunu mutlaka çıkar için yapıyorlardır.
• Köpek köyünü boş koymaz: Görevi bir şeyi veya bir yeri korumak olan kişi onun başından ayrılmaz.
• Köpek nerede ise kuyruğu da orada: Görgüsüz, cahil, işe yaramaz kişi nereye giderse gitsin huyu değişmez.
• Köpek sahibini ısırmaz*: İnsan ne denli kötü olursa olsun, kendini koruyana kötülük etmez.
• Köpek sahibini tanır: Bir kişinin kendisine iyilik yapanı veya bağlı olduğu kimseyi tanıyıp, ona sadık kalacağını ifade eder. Bu atasözü, insanların kendilerine iyilik yapanlara karşı vefa ve sadakat göstereceklerini vurgular.
• Köpek suya düşmedikçe yüzmeyi öğrenmez*: Tehlikeyle karşılaşmadıkça çaresi bulunamaz.
• Köpek sürünmekle etek kesilmez*: Ahlaksız birinin sataşmasıyla insan kişiliğinden bir şey yitirmez.
• Köpek ulur, birbirini bulur: Benzer karakterdeki veya aynı niyetlerdeki insanların, bir şekilde birbirlerini bulacaklarını ve bir araya geleceklerini ifade eder. Kötü niyetli veya kötü davranışlı kişilerin, benzerlerine çekileceğini ve birbirleriyle ortaklık kuracaklarını vurgular.
• Köpek ürür, ağzını (kendini) yorar: Tembel, beceriksiz kişi çok kolay bir işi bile zorlanarak ve söylenerek yapar (ürüme: Havlama).
• Köpek yattığı yeri eşeler: Bir kişinin veya bir şeyin kendisine ait olan yeri veya durumu düzenleme veya kontrol etme eğiliminde olduğunu ifade eder.
• Köpek "Yaza çıkarsam kemikten saray yaptıracağım" demiş: Elde olmayan şeyler üzerine büyük hayaller kurmanın anlamsızlığını ifade eder. Geleceğe dair gerçekleşmesi zor vaatlerde bulunmak, çoğu zaman boş bir hayalden öteye geçmez.
• Köpekle dalaşmaktan çalıyı dolaşmak yeğdir*: Edepsiz kimse ile uğraşmamak için onun bulunduğu yerden uzaklaşmak gerekir.
• Köpekle harara (çuvala) girilmez: Tehlikeli veya riskli durumlara girmekten kaçınılması gerektiğini ifade eder.
• Köpekle yatan pire ile kalkar*: Uygunsuz veya kötü kişilerle ilişki kuran birinin, bu ilişkiden olumsuz etkiler göreceğini ifade eder.
• Köpeğe gem vurma, kendini at sanır*: Kendisine değeri varmış gibi davranılan değersiz kişi, gerçekten değeri bulunduğuna inanır.
• Köpeği dövmeli ama, sahibinden utanmalı*: Bize zarar veren birine karşılık verirken onu koruyan kimseyi de gücendirmekten sakınmalı.
• Köpeğin ahmağı baklavadan pay umar*: Aptal kişi, eline geçme olasılığı bulunmayan bir nimeti bekler.
• Köpeğin ahmağı evvel kocar: Akılsız insanlar vakitlerini gereksiz şeylerle geçirir, kendilerini boşuna yıpratırlar.
• Köpeğin (İtin) artığını aslan yemez: Güçlü bir kişinin, kendisine yakışmayan veya değeri düşük olan şeyleri kabul etmeyeceğini veya tercih etmeyeceğini ifade eder.
• Köpeğin iyisi leş başında, insanın iyisi iş başında: Değersiz, tembel kimseler boş oturmayı hazıra konmayı severler. Dürüst, çalışkan kimseler ise vaktini boşa harcamaz, her zaman kendilerine yapacak bir iş bulurlar.
• Köpeğin sahibi varsa tavşanın da Tanrısı vardır: Güçlü birinin koruması altında olan rahat ve güvenli bir yaşam sürer. Kimsesiz muhtaç kişininse Allahü Teala'dan başka yardımcısı olmaz.
• Köpeksiz köy bulmuş da çomaksız (değneksiz) geziyor:* Kendisine engel olacak kimse bulunmadığında istediğini yapabiliyor.
• Köpeksiz sürüye (köye) kurt girer (iner)*: Koruyucusu olmayan topluluğa dışarıdan saldırıda bulunulur.
• Acele eden köpek gözsüz enikler (yavrular): Gönülsüz yapılan bir işte mutlaka yanlışlık olur.
• Aç köpek fırın deler*: Aç kimse karnını doyurmak için önüne çıkan engellerin tamamını aşar ve isteğini elde eder.
• Aç köpek, kendini aslana vurur: Aç kimse, açlığını gidermek için gerekirse en tehlikeli davranışları bile göze alır.
• Aç köpek kudurmaz: Temel ihtiyaçlarını karşılayamayan bir canlının veya insanın, başka şeylerle ilgilenmesinin mümkün olmadığını ifade eder. Maddi durumu yetersiz olan kişiler kendilerine güvenip çılgınca bir hayat yaşamazlar veya maddi doyuma ulaşmış kişiler gibi kötü yollara sapmazlar.
• Adam (adamın iyisi) iş, köpek (köpeğin iyisi) leş başında belli olur: İnsan, kişiliğini bir işi nasıl ve ne şekilde yaptığıyla meydana koyar.
• Adam olmayana adamlık, köpek yüzüne gülsuyu dökmek gibidir: Kötü veya niteliksiz bir kişiye iyi muamelede bulunmanın, o kişinin değişmesini veya iyileşmesini sağlamayacağını ifade eder. Bazı insanların doğası gereği düzelmeyeceğini ve onlara yapılan iyiliklerin boşa gideceğini vurgular.
• Adamın yiğidi güreşte, köpeğin leşte belli olur: Gerçek değer ve yeteneklerin ancak uygun koşullarda ortaya çıktığını ifade eder. Bir kişinin veya bir şeyin kalitesi, zor şartlar veya gerçek durumlar altında anlaşılır.
• Ak köpeğe, koyun diye sarılma: Dış görünüşe aldanarak yanlış değerlendirmeler yapmanın tehlikeli olabileceğini ifade eder.
• Ak köpeğin (itin) pamuk pazarına (pamuğa, pamukçuya) zararı vardır*: Kötü şey, görünüşte iyi şeye benziyorsa iyi şeyin değeri azalır.
• Ak köpek kara köpek, ikisi de köpektir: Dış görünüşleri veya bazı özellikleri farklı olsa bile, benzer temele sahip olan şeylerin özünde aynı olduğunu ifade eder. İnsanların veya durumların dış görünüşlerine göre değil, özlerine ve temel niteliklerine göre değerlendirilmesi gerektiğini vurgular.
• Akılsız köpeği (ahmak iti) yol kocatır*: Belli bir amacı olmadan boş işlerle uğraşan kişi, herhangi bir başarı göstermeksizin hayatını tüketir.
• Andın köpeği, kap sopayı (Köpeği dile, değneği ele): Geçimsiz, saldırgan birinden bahsederken o kişi her an çıkıp gelebilir diye kavgaya hazırlıklı olmak gerekir.
• Ardında yüz köpek havlamayan kurt, kurt sayılmaz*: Önemli kimseleri çekemeyip onlara dil uzatanlar çok olur.
• Arkalı köpek kurdu boğar (Arkalı köpek kurt basar): Çevresi geniş, güçlü kimselerin himayesi altında olan kişilerle başa çıkmak çok zordur.
• Aslan köpek havlamasına iltifat/itibar etmez: Güçlü ve kendinden emin kişilerin, küçük veya önemsiz tehditlere ya da eleştirilere aldırış etmeyeceklerini ifade eder. Büyük ve güçlü insanların küçük meselelerle uğraşmadığını ve kendi değerlerini bildiklerini vurgular.
• Av köpeği avdan kalmaz*: Hazıra konarak iş yapmayı huy edinmiş olan kişi, her zaman bu yolu izler.
• Avrat gibi düşman olmaz, güler bildirmez; köpek gibi dost olmaz, ulur bildirmez:
  1. Bazı insanların gerçek niyetlerini gizleyerek zarar verebileceğini, bazı dostların ise açık ve samimi olduklarını ifade eder.
  2. Kadın bir erkeğe ilgi duysa da bunu açıktan belli etmez.
• Azan kurda kızan köpek*: "Belalı kişinin hakkından kötü kişi gelir" anlamında söylenen bir atasözü.
• Azgın köpek leş başında belli olur: Bir kişinin iyi veya kötü özelliklerinin, zor veya fırsat anlarında ortaya çıkacağını ifade eder. Bu atasözü, insanların gerçek karakterlerinin, belirli durumlar karşısında nasıl davrandıklarıyla anlaşılacağını vurgular.
• Bakmakla usta olunsa (öğrenilse), köpekler (kediler) kasap olurdu (kasaplığı öğrenirdi)*: Hiç yapmadan, yalnızca nasıl yapıldığını izleyerek bir şey öğrenilemez.
• Çakalın sesi ormana, köpeğin havlaması köye ulaşır: Kişi nasıl bir çevrede yetişmişse davranışı o çevrenin özelliklerini gösterir.
• Çoban köpeği ne yer, ne yedirir: Birisinin malını korumakla görevli kimse o mala kendisi de zarar vermez, başkalarına da verdirmez.
• Çok havlayan köpek ısırmaz*: Karşısındakini bağırıp çağırmakla korkutmaya çalışan kimse, can yakacak bir harekette bulunmaz.
• Çok kuduran köpeğin zevali yakındır: Aşırıya kaçan veya sürekli sorun çıkaran kişilerin, bu davranışlarının sonucunda kısa sürede zor durumda kalacaklarını, başlarına bela açacaklarını ifade eder. Bu atasözü, ölçüsüz ve saldırgan davranışların, sahibine zarar vereceğini ve sonunu yaklaştıracağını vurgular (zeval: yok olma).
• Davetsiz yere kedilerle köpekler gider*: Çağrılarak gidilmesi gereken yere çağrılmadan gitmek kişiyi aşağılatan bir davranıştır.
• Davulsuz düğün, köpeksiz köye benzer: Düğünlerde davulun önemini vurgulayarak, onun olmadığı bir düğünün eksik veya tamamlanmamış gibi olacağını ifade eder. Bir etkinliğin veya durumun belli unsurlar olmadan eksik veya yetersiz olacağını anlatır.
• Deve yük çeker, köpek solur: Ağır bir işte dürüst, çalışkan kişiyle tembel ve beceriksiz kişi beraber çalışıyorsa, işin büyük kısmını çalışkan ve becerikli olan yapar, tembel olan ise kolay yönleriyle uğraşarak çalışıyormuş gibi görünür.
• Dişi köpek kuyruğunu sallamayınca, erkek köpek ardına düşmez (dişi yalanmazsa erkek dolanmaz)*: Kadın istek göstermez, yüz vermezse erkek onun peşine düşmez.
• Düğün pilavı ile köpeğin karnı doymaz: Sürekli olmayan geçici bir şeyin yeterli olmayacağı veya ihtiyacı karşılamayacağı durumları anlatmak için kullanılır.
• Eceli gelen köpek cami duvarına siyer (işer)*: Herkesin üzerine titrediği, kutsal saydığı şeyi kötüleyen, bozan kişi uğrayacağı ağır cezayı kendisi hazırlamış olur.
• Ekmeksiz ev, köpeksiz köy olmaz: Bir eve kazanç girmezse o evin ihtiyaçları karşılanmaz. Aynı şekilde bir köyün koruyucusu, bekçisi de mutlaka bulunmalıdır.
• Elin iyisi itin (köpeğin) dayısı olmaz (Tilkinin iyisi olmaz, itin dayısı olmaz): Kişinin yabancı insanlardan kolay kolay iyilik görmeyeceğini, aşağılık, adi ve serseri insanların toplumdan kayırıcı ve koruyucu bulamayacağını anlatır.
• Eşeğin ölümü köpeğe düğündür*: Kimi zaman birinin uğradığı zarar, ilerdeki çıkarlarını düşünen başkası için sevinç kaynağı olur.
• Ev sahibinin köpeği baş sedire geçer: Bir yerde söz sahibi olan kişinin ve yakınlarının, doğal olarak en iyi muameleyi ve itibarı göreceğini vurgular.
• Gönülsüz köpek av avlamaz (Gönülsüz köpek ava gitmez): "İsteksiz kişi hiçbir işi yapmaz" anlamında bir atasözü.
• Gönülsüz köpek sürüyü kurda kaptırır (Gönülsüz köpeğin sürüye hayrı olmaz / Gönülsüz davara giden köpekten hayır gelmez): "İstemeden yapılan iş başarıya ulaşmaz" anlamında söylenir.
• Her ürüyen köpeğe taş atılmaz: Bazı insanların düşünceleri sadece lafta kalır, hiçbir zaman gerçekleşemez. Bu tip insanları fazla ciddiye almamak gerekir (ürüme: Havlama).
• Hırlayan köpeğin önüne varılmaz: Tehlikeli olduğu belli olan kişi veya işlerden uzak durmak gerekir.
• Hırsıza iş inanmak, köpeğe peynir tulumu ısmarlamaktır: Hırsızlığı huy edinmiş kişilerin kazancını çalışarak elde ettiklerine inanmak, çıkarcı birinden yardım görmek gibi imkansızdır (inanmak: güvenmek, itimat etmek).
• Isıran (ısıracak) köpek dişini (diş) göstermez*: Kötülük etmeyi kafasına koyan, bunu önceden belli etmez.
• İhtiyar köpek boşuna havlamaz: Tecrübeli ve bilgili kişilerin uyarılarının veya söylediklerinin dikkate alınması gerektiğini ifade eder. Bu atasözü, yaşlı ve deneyimli insanların sezgilerinin güçlü olduğunu, sözlerinin önemli ve değerli olduğunu, bu nedenle boş yere konuşmadıklarını vurgular.
• İki köpek bir kemiğe düşerse, davaları eksik olmaz: Aynı dalda çalışan insanlar geçimsiz ve aynı yerde iş yapıyorlarsa geçinemezler ve kavga ederler.
• İki köpek bir kemiği paylaşamaz: İki geçimsiz ve inatçı kişi aynı şeyden çıkar sağlamaya kalkışırsa aralarında mutlaka anlaşmazlık çıkar.
• İti (köpeği) öldürene sürütürler*: Çığırından çıkmış olan bir işin düzeltilmesi, bu işe yol açan kimseye düşer.
• İtin (köpeğin) duası kabul (makbul) olsaydı gökten kemik yağardı*: Aşağılık kişinin istediği olsaydı dünya, yalnız kendisinin işine yarayan, başkalarını rahatsız eden şeylerle dolardı.
• Karı koca ipek, araya giren köpek: Her evlilikte ufak tefek karı koca kavgası olur. Bunu dışardan birinin düzeltmeye kalkışması kavganın daha da büyümesine neden olabilir.
• Kavgacı köpekte yara eksik olmaz: Sürekli kavga eden veya anlaşmazlık çıkaran kişilerin, bu tutumlarının sonucunda zarar görebileceklerini ve sürekli olarak sorunlarla karşılaşabileceklerini anlatır.
• Kedisiz ev köpeksiz sürüye benzer: Kedilerin evdeki düzen ve sıcaklık için ne kadar önemli olduğunu, tıpkı bir sürüde köpeğin düzeni sağlama ve koruma işlevi gördüğü gibi, kedinin de evde bir denge ve neşe unsuru olduğunu vurgular.
• Kılık kıyafet köpeklere ziyafet*: Giyinişi ve görünüşü kötü ve tiksindirici olanlar için söylenen bir söz.
• Kısmetsiz köpek sabaha karşı uyuyakalır*: Kısmetsiz olan canlılar yararlanılacak şeyi elde etmek kolaylaştığı zaman, başka bir işle uğraştığı için bundan yoksun kalır.
• Kötüye yapılan iyilikten köpeğe atılan kemik daha hayırlıdır: İçi kötülük dolu insana ne kadar iyilik yaparsan yap kıymetini bilmez, yine huyunu değiştirmez. Oysa köpeğe bir kemik verdiğin zaman sadakatle karşılık verir.
• Kuduz köpek önce sahibini ısırır: Sinirli ve saldırgan kimseler önce kendi yakınlarına zarar verir.
• Kuraklık günde köpekle şaka yaparsan, çamurlu günde elbiseni berbat eder: Patavatsız ve düşüncesiz kişilerle yakın ilişki içinde olmanın riskli olduğunu; bu insanların vereceği karşılıkların veya şakalarının, olumsuz sonuçlara yol açabileceğini vurgular.
• Kurban etiyle (kemiğiyle) köpek tavlanmaz*: Geçici bir ödül veya faydanın kalıcı sadakat getirmeyeceğini ifade eder. Kısa süreli çıkarlar, uzun vadeli güven ilişkileri kurmaya yetmez.
• Kurda konuk giden, köpeğini yanında götürür (Kurtla görüşürsen köpeğini yanından ayırma)*: Saldırgan biriyle ilişkide bulunan kişi korunma önlemleri de almalıdır, hazırlıklı olmalıdır.
• Kurdu basmaya kurt gibi köpek gerek: Acımasız, saldırgan kimselerin hakkından gelebilmek için onların özelliklerine sahip kimseler gerekir.
• Kurt kocayınca itin (köpeğin) maskarası olur*: Güçlü insan, gücünü yitirince, zamanında kendisinden çekinenlerin eğlencesi olur.
• Sahibine hırlayan köpek kapıdan kovulur: Geçimini sağladığı yere, kendisini gözeten kimselere saygısızlık eden kişiye kimse iş vermez.
• Soy köpek adam ısırmaz: Genellikle soylu veya asil kişilerin, aşağılık veya ahlaksız davranışlarda bulunmayacaklarını ifade eder (?).
• Soyu soydan al, köpeği/sütü mandıradan: İnsanın soyunun, kökeninin önemli olduğunu ve güvenilir nesillerin ancak sağlam bir geçmişten geleceğini ifade eder. Aynı şekilde, kaliteli ve güvenilir şeyler de doğru kaynaktan temin edilmelidir.
• Suya gidenin susağı, köye gidenin köpeği: Bir yere gidildiğinde o yerin gereksinimlerini karşılamanın doğal olduğunu ifade eder. Bir yolculuğun veya bir hedefe yönelmenin beraberinde getirdiği doğal gereklilikleri ve ihtiyaçları vurgular.
• Uyuyan köpeği uyandırma: Sakin veya zararsız bir durumda olan bir şeyi gereksiz yere harekete geçirerek sorun çıkarmaktan kaçınılması gerektiğini ifade eder.
• Ürümesini bilmeyen köpek sürüye kurt getirir*: Beceri gerektiren işlerde, beceriksiz kimseler çalıştırılırsa, o işten iyi sonuç alınamaz (ürüme: Havlama).
• Ürüyen köpek ısırmaz*: Bağırıp çağırarak başkalarını korkutmak isteyen kimseden zarar gelmez (ürüme: Havlama).
• Üşüntü köpekler mandayı paralar*: Bir araya gelen küçük güçlerin, büyük bir gücü yenebileceğini ifade eder. Bu atasözü, birlik ve beraberliğin, bireysel güçten daha etkili olabileceğini vurgular ve "birlikten güç doğar" anlamını taşır (üşüntü: Toplanma, üşüşme, üşüşüp bir araya gelme).
• Yabancı köpek yedi mahalleden kovulur: Bir yere ait olmayan veya yabancı olan kişilerin kolay kabul görmeyeceğini ifade eder. Toplum içinde dışlanmamak için aidiyet ve uyum önemlidir.
• Yad köpeğin kuyruğu döşü altında gerek: İnsan yabancısı olduğu bir yerde birtakım taşkın davranışlarda bulunmamalıdır (yad: yabancı, döş: göğüs kemiği, kaburga altı).
• Yağ yiyen köpek tüyünden belli olur*: Hırsızlık veya hileli yollarla elde edilen kazancın er ya da geç fark edileceğini ifade eder. Bu atasözü, haksız kazancın gizlenemeyeceğini ve kişinin yaptığı yanlışların mutlaka ortaya çıkacağını vurgular.
• Yolu kaybedene köpek sesi bülbülden tatlı gelir: Zor durumda olan bir kişinin, o an için en acil ihtiyacını karşılayacak olan şeyin, normalde en değerli veya güzel bulduğu şeyden bile daha kıymetli olduğunu ifade eder.