Kaz nedir, ne demektir? Kaz ile ilgili atasözleri, deyimler ve anlamları

Kaz

1. Kazsılar takımından, hem evcil hem yabanıl olanları bulunan, ördekten iri bir hayvan cinsi.
2. İri ve beyaz veya boz tüylü, ayakları perdeli kuş türlerine verilen ad.
3. (mecazi) Budala, ahmak, bön: Avukat, "kazın biri" diye nitelediği Özarı'yı büyük bir saygı ile ağırlar. Bu da önceden söylenilen ile sonradan sergilenen konuşma ve davranışın çatışması demekti. (N. Cumalı)

Kaz ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "kaz" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Kaz gibi yolmak: Varını yoğunu elinden almak: Dünyada dert bitsin, kalmasın acı / Mazlumun ahını alan kalmasın / Ezilsin tefeci, kara borsacı / İnsanı kaz gibi yolan kalmasın (H. Akburak)
• Kaz kafalı: Anlayışsız, kavrayışsız, kafasız: Yetişen nesillerin herhalde hepsi kaz kafalı olmayacak, cemiyetini tanımak isteyenler de çıkacaktır. (M. Niyazi)
• Kazı (tozu) koz anlamak: Söyleneni tümüyle yanlış anlamak: "Yok, yanlış bir şey yazmayasın diye izah etmek mecburiyetinde hissettim kendimi. Malum, gazeteciler kazı koz anlarlar ya..." (M. Adıbeş)
• Kazın ayağı öyle değil: Bir sorun yüzeyden görüldüğü gibi değil: "Alacaklılar tepemize binmeye geldi" diyordu annesi, fakat kazın ayağı öyle değildi. Kapıdaki polisti. Babasını arıyorlardı (O. Usta). Hepsiyle geçinir gideriz diyordum ama bu sefer kazın ayağı öyle değilmiş. (İlgili cümle kaynağı: G. Budayıcıoğlu)
• Agop'un kazı gibi bakmak: Aptal aptal bakmak: Biri uyanıp "Kaçtı, Türk Kaçtı!" deyinceye kadar kafayı uzatıp Agop'un kazı gibi arkalarından bakakaldılar. (E. B. Merdivan)
• Agop'un kazı gibi yutmak:
  1. Aptallığı dolayısıyla, hileli işlere inanıp kanmak.
  2. Verileni, önüne konanı aç gözlülükle, ha bire yemek: Agop'un kazı gibi yutacağına, yanındaki fakir adamı da düşün! (H. F. Gözler)
• Çevir kazı yanmasın: (halk dilinde) Söylediği şeyi sonradan değiştirmeye kalkışanlara, sözünü çevirmeye, duruma uydurmaya kalkışanlara alay ya da şaka yollu söylenir: Söylediği tutmayınca her zaman ki gibi, çevir kazı yanmasın ayaklarıyla çaktırmadan kıvırtır ve çark eder... (örnek cümle). Benim gönlümü almak için "çevir kazı yanmasın" hareketine girişti. (M. Çınarlı)

Kaz ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "kaz" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Kaz değilsin, ördek değilsin, paçana kadar suda ne gezersin: Kişi bilmediği, beceremeyeceği bir işi iyice öğrenmeden yapmaya kalkışmamalıdır.
• Kaz gelen (gelecek) yerden tavuk esirgenmez*: Büyük çıkarların sağlanabileceği bir iş için ufak tefek armağan ya da bağışlardan kaçınılmaz: Aklımca bu hediye sayesinde yarın torpil için kapılarını çalmaya yüzüm olacaktı ve kaz gelecek yerden tavuğu esirgememiştim. (M. Bozdağ)
• Kaz kalksa ördek gölü sahiplenir: Önemli kimseler gidince meydan önemsiz kimselere kalır.
• Kaz kazla, daz dazla, kel tavuk kel horozla*: Ancak her yönden uygun olan kişiler birbiriyle anlaşıp arkadaşlık ederler.
• Kaz öter, saz biterse kaç o memleketten, keklik öter, kekik biterse kal o memlekette: İnsanlar zarar gördüğü, verimsiz, kargaşası çok olan yerde yaşanmaz. Verimli topraklar, neşeli insanların içinde yaşamak en güzelidir.
• Kaz uçar, karga konar: Becerikli, yetenekli veya akıllı kişilerin ilerleyip yükseldiğini, beceriksiz veya yeteneksiz kişilerin ise geride kaldığını ifade eder. İnsanların yeteneklerine ve çabalarına göre farklı yerlere geldiklerini vurgular.
• Kaz sürüsü kılavuzsuz olmaz: Büyük bir grubun veya topluluğun yönlendirilmesi ve başarılı bir şekilde yönetilmesi için bir lider veya rehberin gerekli olduğunu ifade eder. Her toplulukta düzeni ve yönü sağlayacak bir kılavuza ihtiyaç vardır.
• Kaz yürüyüşü yürüyen tavuk boynunu kırar: Bir kimsenin başkasını taklit etmeye çalışırken kendine zarar verebileceğini ifade eder. Herkesin kendi yetenek ve sınırlarına göre hareket etmesi gerektiğini vurgular.
• Kazı koz anlar, kızı kaz: Bir kişinin söyleneni tamamen yanlış anladığını ve sözün maksadının dışında bir anlam çıkardığını ifade eder.
• Allah komşuya kaz versin, bize de tavuk: İnsan bir şeye ihtiyaç duyunca önce komşusuna başvurur. Bu yüzden komşularımızla iyi geçinmeli her zaman onların iyi olmalarını dilemeliyiz.
• Armağan gelmiş kaz gibi etrafına bakınır: Aniden beklenmedik bir şekilde durumu değişen kişinin şaşkın ve ne yapacağını bilemez bir halde olmasını ifade eder. Kişi, yeni durumunu anlamaya çalışırken etrafına şaşkınlıkla bakar.
• Beş paraya bir kaz al da, sen de lakırdıya karış: Bir gruba veya topluluğa katılmak ve konuşmalara dahil olabilmek için küçük de olsa bir katkıda bulunmak gerektiğini ifade eder (?).
• Bir kaz doymaz, bir kız: Kazlar ne kadar çok yeseler de gene yem peşinde koşarlar. Aynı şekilde kız çocuğunun kıyafete, takıya ve süslenmeye olan istekleri de bitmek bilmez.
• Bugün ki tavuk yarınki kazdan iyidir*: Elde edilmiş kazanç az da olsa, yarın umulan büyük kazançtan da iyidir.
• Elin tavuğu ele kaz, fındığı koz görünür: Aynı şeylere sahip iki kişi bazen karşısındakinin malını daha üstün görür ona imrenir.
• Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür*: İnsan başkasında gördüğü şeyi gözünde büyüterek kıskanır.
• Ördek kaza bakarak çatlar: Kendini beğenmiş kimseler kendilerinden üstün birini görünce çok rahatsız olurlar.
• Ördek ördekle, kaz kazla, kör tavuk kör horozla: Herkes kendine uygun arkadaş seçmelidir.
• Tavuk ada, kaz, kes, oyalama tez kes: İnsan verdiği sözü kısa zamanda yerine getirmelidir (ada: adamak).
• Tavuk kaza bakmış da k*çını yırtmış*: Başkalarından geri kalmamak için gücünü aşan işlere girişenler büyük zararlara uğrarlar.
• Yabanın kazından köyün tavuğu iyidir: Çok değerli fakat başkasına ait bir şeyden daha az değerli, fakat insanın kendi sahip olduğu şey daha iyidir.
• Yalnız kaz ötmez: Tek başına olan birinin veya bir şeyin etkili olamayacağını ifade eder. Bir kazın yalnızken ses çıkarmadığı gibi, insanlar da yalnızken daha az etkilidir; birlikteyken daha güçlü ve etkili olurlar.
• Yersin kaz etini, görürsün lezzetini: Güzel ve lezzetli yemek herkesin hoşuna gider.

Kaz ile ilgili birleşik kelime ve fiiller

• Kaz adımı: Dizleri kırmadan atılan adım: Kaz adımı, askerlerin tören yürüyüşü sırasındaki adımlarının adıdır. Bu adımları genel bir olumsuzluğa mahkûm etmek doğru değildir.
• Kaz kanadı: → Kazkanadı.
• Kaz oyunu: Karton üzerinde zarla oynanan bir oyun.
• Kaz tüyü: Kazlardan elde edilen, yorgan, yastık ve giysi dolgusunda kullanılan tüy.