Yiğit nedir, ne demektir? Yiğit ile ilgili atasözleri, deyimler ve anlamları

At yiğidin yoldaşıdır

1. Güçlü, yürekli, korkusuz, mert, kahraman (kimse): Yiğit olan yiğit kurt gibi bakar / Düşmanı görünce ayağa kalkar / Kapar mızrağını meydana çıkar / Yiğidin ardında duran olmalı (Karacaoğlan)
2. Delikanlı, genç erkek, genç adam: Köyün yiğitleri toplandı.
3. (mecazi) Gözü pek, düşüncelerini açıkça söylemekten çekinmeyen, cesurca konuşan (kimse): Gençtir, içki içmez, yalan konuşmaz, esprilidir, sözünü dudaktan gözünü budaktan sakınmaz, yiğittir ve alçakgönüllüdür. (H. Alpin)

Yiğit ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "yiğit" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Yiğit arkasından vurulmaz: Bir kimseyi yokluğunda ve savunmasızken kötülemeye, yıkmaya çalışmak mertliğe sığmaz.
• Yiğit başından devlet ırak değildir*: Mert karakterli kişi bunun ödülünü hemen görür.
• Yiğit bin yaşar, fırsat bir düşer*: Ömrü boyunca, insanın eline, kaçırılmaması gereken çok önemli bir iş yapma fırsatı ancak bir kez geçer.
• Yiğit ekmeğiyle yiğit beslenir*: Mert insanın koruyucusu, kayırıcısı yine mert kimselerdir.
• Yiğit lakabıyla (namıyla, sanıyla) anılır*: Cesur ve kahraman kişiler karakterlerinin ve eylemlerinin kendilerine kazandırdığı unvan ile anılırlar. Gerçek yiğitlik, kişinin adıyla özdeşleşir ve saygı görmesini sağlar.
• Yiğit meydanda belli olur*: Yiğitlik sözle değil, yapılan işle ortaya konur.
• Yiğit odur attan düşe atlana; yiğit odur her yaraya katlana: Felaket zamanında sabırlı, dayanıklı olmak olgun insanların niteliğidir.
• Yiğit oğlan, dalyan kız yürüyüşünden bellidir: Kişilerin karakter yapıları hareketlerine ve yürüyüşlerine yansır.
• Yiğit ölür adı kalır, alçağın neyi kalır: Dürüst, iyiliksever kişi öldüğü zaman uzun süre kimse onu unutmaz. Kötü kalpli, aşağılık kişi ölse bile buna üzülen olmaz, herkes onu çabuk unutur.
• Yiğit yarasına yiğit katlanır*: Yiğitten gelen ağır saldırıyı ancak yiğit olan kaldırır.
• Yiğit yiğide at bağışlar*: Mertliğin bir ölçüsü de cömertliktir.
• Yiğit yüzüne tükürtmez, leşine tükürtür: Dürüst, mert, sağlam kişilik sahibi insanlar hiçbir zaman, ahlâksız, terbiyesiz davranışlarda bulunup özelliklerine gölge düşürmezler.
• Yiğitlik akçe ile alınmaz: Cesaretin ve kahramanlığın parayla satın alınamayacağını ifade eder. Gerçek yiğitlik, kişinin içinden gelen bir erdemdir, maddi varlıklarla elde edilemez.
• Yiğitlik bir odtur, sakın seni yakmasın: Gönlü yüksek duygular ateşi ile kavrulmayanda yiğitlik yoktur.
• Yiğitlik vurmakla, zenginlik vermekle: Cesaret ve kahramanlığın eylemle, zenginliğin ise paylaşarak gösterildiğini ifade eder. Gerçek yiğit, gücünü kullanarak kahramanlık yaparken, gerçek zengin de cömertliğiyle tanınır.
• Yiğitte yara eksik olmaz: Cesur ve kahraman kişilerin, savaş veya zorlu mücadelelerde çeşitli yaralar almasının kaçınılmaz olduğunu ifade eder. Büyük eylemler ve cesaret, bedel ödemeyi gerektirir.
• Yiğitten korkma, muhannetten kork (Yiğitten korkma, korkaktan kork): Dürüst ve mert kişiler mecbur kalmadıkça kimseye zarar vermezler. Bu yüzden böyle kişilere her zaman güvenilebilir. Asıl çekinilmesi gerekenler iki yüzlü ve çıkarcı kimselerdir (muhannet: Korkak, alçak, kalleş, namert kimse).
• Yiğide ver kızı, Mevla'dan iste rızkı (Ver yiğidi yiğide, Mevla rızkın yetire)*: Birbirinin dengi gençlerin evliliklerine şu bu eksik diye engel olmaya kalkmamalıdır. Allahü Teala lütfuyla evlenenlere yardım eder.
• Yiğidi kılıç değil, kötü söz öldürür: İnsan bazen haksızlığa, kötülüğe katlanabilir, fakat kötü bir söz, bir hakaret onu yıkmaya yetebilir.
• Yiğidi öldür, hakkını yeme*: Bir kişinin olumsuz yönlerine odaklanırken, onun gerçekten sahip olduğu olumlu yönlerin ve haklarının da göz önünde bulundurulması gerektiğini ifade eder.
• Yiğidim yiğit olsun da yerim çalı dibi olsun* (Erim er olsun da yerim kaya dibi olsun): Kadın için önemli olan evleneceği kimsenin karakteridir, malı mülkü değildir.
• Yiğidin anası tez ağlar: Cesur ve kahraman kişilerin riskli işlerle uğraştıkları için annelerinin daha sık endişe ve üzüntü yaşadığını ifade eder. Yiğitlerin korkusuzca ve tehlikeli eylemleri, sevdiklerinin daha fazla kaygı duymasına neden olur.
• Yiğidin yiğide ekmeği ödünç, kötüye sadaka: Sofrası açık olana konuk olan iyilik bilir kişi, bunun altında kalmaz. Bu anlayışta olmayan konuğa karşılıksız bir iyilik edilmiş olur.
• Yiğidin malı meydandadır*: Mert insanın gizlisi saklısı yoktur. Dürüst, cesur ve namuslu kimseler mal varlığını gizlemekten çekinmezler.
• Yiğidin sermayesi sağlık: Güçlü ve cesur bir insanın en değerli varlığının sağlığı olduğunu ifade eder. Sağlık ve gücün yerinde olması, bir insanın hayatta başarılı olabilmesi için en temel kaynağıdır.
• Yiğidin silahı inkardır: Yalancılara karşı onların yalanlarını kabullenmeyerek karşı konulabilir.
• Yiğidin sözü, demirin kertiği*: Mert insan sözünden dönmez. Yiğit, verdiği sözü canı pahasına yerine getiren adamdır.
• Adamın yiğidi güreşte, köpeğin leşte belli olur: Gerçek değer ve yeteneklerin ancak uygun koşullarda ortaya çıktığını ifade eder. Bir kişinin veya bir şeyin kalitesi, zor şartlar veya gerçek durumlar altında anlaşılır.
• Adamın yiğitliği, dayısından belli olur: Bir kişinin karakterinin ve cesaretinin genellikle ailesindeki örneklerden, özellikle de erkeğin dayısından miras aldığını ifade eder. Dayının güçlü ve yiğit duruşu, yeğenin de benzer özellikleri taşımaya eğilimli olacağını anlatır.
• Ağalık (Beylik) vermekle, yiğitlik vurmakla*: Liderliğin cömertlikle, kahramanlığın ise cesur eylemlerle kazanıldığını ifade eder. İnsanlar, büyük olmanın veya saygı görmenin, yaptıklarıyla hak edilmesi gerektiğini bilmelidir.
• Ağanın gözü yiğidin sözü*: Çalışanlarını gereği gibi yöneten ve çalıştıran kişi iyi bir yöneticidir, sözünün eri olan kimse de yiğittir.
• Ağası yiğit olanın etbaı sarhoş gezer*: Dişli birine dayanan, güvenen kişi herkese kafa tutar, kabadayıca davranır (etba: bir kimseye tabi olanlar, ona uyanlar, hizmetkarlar).
• Akıl yiğide sermayedir: Cesur ve güçlü bir insan için en değerli ve önemli varlığın akıl olduğunu ifade eder. Yiğitlik ve cesaret, akılla birleştiğinde anlam kazanır ve insanı daha başarılı ve etkili kılar.
• Alçak yer, yiğidi hor gösterir*: Kişi niteliğine ve önemine uygun düşmeyen bir çevrede kendi değerini gösteremez.
• Altın ateşte, yiğit güreşte belli olur*: Bir kimsenin değeri, sıkıntılara katlanma, zorlukları yenme ve benliğini korumada gösterdiği kararlılıkta ölçülür.
• Ana yiğidin kalkanıdır: Anneler çocukları için her zaman koruyucudur ve güvenli bir limandır. Evlat büyüyüp kocaman bir yiğit olsa da her zaman bir çocuk gibi bir yönüyle annesine bağlı kalır.
• Ar yiğidin berbadıdır: Utanmak kişinin en zayıf noktasıdır.
• Ar yiğidin kamçısıdır: Dürüst ve namuslu kişi dürüstlüğüne gölge düşürecek uygunsuz bir iş yapmaz.
• Aslan doğan aslan ölür: Temiz, dürüst, yiğit kimseler öldükten sonra da öyle bilinir, kimse arkasından kötü söz söylemez.
• Aslan yatağında, yiğit çağında: Becerikli ve bilgili kişi yaşadığı yer ve yaptığı işlerden, mert ve dürüst kişi de davranışlarından belli olur.
• At arıklıkla, yiğit gariplikle*: İnsanı yetiştiren, olgunlaştıran ve pişiren yalnızlık, yoksulluk ve kötü yaşam koşullarıdır.
• At ile avrat yiğidin bahtına*: Kişinin satın aldığı attan ve evlendiği kadından memnun kalıp kalmayacağı önceden kestirilemez, her ikisi de talihine kalmıştır.
• At ölür meydan (nalı) kalır, yiğit ölür şanı (namı) kalır*: Kişi yaşarken iyi ve olumlu işler yapmalı, ardında iyi bir ad bırakmaya çalışmalıdır.
• At seğirtir yiğit övünür, kılıç keser kol övünür: Bir başarı veya beceri ortaya konduğunda, genellikle kişi o başarıyı kendine atfeder. Atın iyi koşması seğirtmesi veya kılıcın iyi kesmesi gibi beceriler, kişisel yetenek veya gücün bir göstergesi olarak değerlendirilir.
• At yiğidin yoldaşıdır*:
  1. Bir insanın atı daima onun yanındadır ve zor anlarında ona yardım eder.
  2. Yardımcılar olmadan başarı olanaksızdır.
• Ata arpa, yiğide pilav* (Pilav yiğidin arpasıdır): Bir canlının gücü, gelişmesine yarayan şeyle artar.
• Atın dorusu, yiğidin delisi*: Atın doru renkli olanı, kişinin gözünü budaktan sakınmayanı beğenilir.
• Atın ürkeği, yiğidin korkağı*: Ürkek attan ve korkak kimselerden hayır gelmez.
• Atta karın (alın), yiğitte burun* (At karnından yiğit burnundan bellidir): İyi koşan atın karnı, yiğit erkeğin burnu büyük olur.
• Bir yiğit kırk yılda meydana çıkar (Bir yiğit kırk yaşında kamilleşir): Gerçek bir kahramanın veya değerli bir insanın yetişmesinin uzun zaman aldığını ifade eder. Böyle özel insanlar nadir bulunur ve yetişmeleri zordur.
• Bir yiğit ne kadar kahraman olsa sevdiğine yenilir: Aşık olan kişi başkalarına diz çöktüren bir kişi de olsa, sevdiğinin karşısında uysallaşır, onun isteklerine boyun eğer.
• Bit yiğitte, pire itte (bulunur): Herkesin kendi doğasına ve yaşam şartlarına uygun olan şeylerle karşılaşacağını ifade eder. İnsanların ya da canlıların yaşam tarzları ve özellikleri, sahip oldukları durumlarla örtüşür.
• Borç yiğidin kamçısıdır*: Borç, kişiyi, borcunu ödeyebilmesi için daha çok çalışmaya zorlar.
• Ceviz (koz) gölgesi kız gölgesi, söğüt gölgesi yiğit gölgesi, dut gölgesi it gölgesi*: Koz, yani ceviz ağacının altında insan, herkesin peşinde koştuğu bir kızın yanındaymış gibi mutluluk duyar; söğüdün gölgesi, boylu boslu bir yiğidin güvenini kazanır; dut ise altına meyvelerini döktüğü için gölgesi çıkarcıların üşüştüğü bir yerdir.
• Cömert derler maldan ederler, yiğit derler candan ederler*: Başkalarının pohpohlamalarına kananlar mallarından ve canlarından olurlar.
• Dağ başından duman, yiğit başından boran eksik olmaz: Kahramanların, güçlü ve cesur insanların hayatlarının kolay olmadığını, sürekli olarak zorluklar ve sıkıntılarla karşılaşacağını ifade eder. Nasıl ki dağların zirvesinde sürekli duman varsa, yiğit insanların hayatında da sürekli mücadele ve zorluklar vardır.
• Er gözünden, yiğit sözünden belli olur: Bir kişinin gerçek değerinin ve karakterinin dış görünüşünden değil, sözlerinden ve davranışlarından anlaşılacağını ifade eder.
• Er/Yiğit varlıklı olunca, baş düşmanı dost olur, erden varlık gidince, baş dostları düşman olur: İnsan zengin olunca, onu hiç sevmeyenlerden bile yakınlık görür. Ama varlığını kaybettiği zaman en yakın dostları bile onu terk eder.
• Eri namus, atı kamçı öldürür: Yiğit ve dürüst kimseler namusuna gölge düşürmektense en ağır acıyı bile çekmeye razı olurlar.
• Et kanlı gerek, yiğit canlı*: Et çok pişirilmemeli, genç ise durgun, hareketsiz olmamalı.
• Garip yiğidin dili kısa, boynu eğri olur: Garip, savunmasız insanlar en doğal haklarını bile savunmaktan aciz olurlar.
• Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır*: Herkesin kendine özgü bir görüş, anlayış, çalışma yolu, yöntemi vardır.
• Her yiğidin gönlünde bir aslan yatar*: Herkesin kendine göre büyük bir emeli vardır.
• İhtiyarı yiğit eden elbisedir: Güzel ve temiz kıyafet insanı olduğundan daha geç ve çekici gösterir.
• Kaçmak da bir yiğitliktir: Yerine göre dövüşmekten vazgeçmek de akıllı bir davranıştır.
• Koç yiğit bunalıp ölmez* (Kara gün kararıp kalmaz/durmaz, koç yiğit bunalıp ölmez): İnsanın sıkıntılı zamanı sürüp gitmez, arkasından iyi günler de gelir.
• Koç yiğit kurban içindir: Güçlü ve cesur kişilerin fedakârlık yapmaya ve zorluklara göğüs germeye hazır olduğunu ifade eder. Yiğit kişiler, tıpkı kurbanlık koç gibi, gerektiğinde büyük görevler ve sorumluluklar için kendilerini feda ederler.
• Koğma muhannesi, yiğit edersin (Ürkütme kurbağayı, yiğit edersin / Vurma korkağa yiğit edersin): Fazla üzerlerine gidilirse ve kaçmalarına fırsat verilmezse korkak kimseler de kaçmak yerine saldırmayı tercih ederler.
• Laf yiğidin yarısıdır: Cesur ve yiğit insanların söyledikleri sözlerin, onların karakterlerinin ve davranışlarının önemli bir parçası olduğunu ifade eder. Yiğit insanlar söyledikleriyle de kendilerini gösterirler; sözleri de en az eylemleri kadar değerlidir.
• Öküz ölür, gönü kalır; yiğit ölür, ünü kalır: Bir şeyin maddi yönü zamanla yok olsa da, değerli olan kısmının kalıcı olacağını ifade eder. Öküzün derisi nasıl kalırsa, yiğitlerin de yaptıkları kahramanlıklarla isimleri unutulmaz (gön: hayvan derisi).
• Para parayı kazanır, koç yiğit bel beller (Para para kazanır, koç yiğit bağ beller): Parasal sermayenin önemini ve büyük işler yapmanın temelinde yatan ana faktör olduğunu vurgular. Paranın, daha fazla para kazanmak için bir araç olduğunu belirtirken, sermaye yokluğunda da çalışmanın ve azmin önemine dikkat çeker.
• Silah insana yiğitlik vermez: Cesaret ve yiğitliğin silah veya dışsal güçlerle değil, kişinin içsel nitelikleriyle kazanıldığını ifade eder. Gerçek yiğitlik, karakterden ve cesaretten gelir.
• Tarlanın verdiğini baban vermez (Kötü tarlanın verdiğini, yiğit kardeş vermez): Çalışmanın ve sürekli çabanın kalıcı kazançlar sağlayabileceğini, miras gibi geçici desteklerin ise sınırlı olabileceğini anlatır.
• Tükürdüğünü yalamak, yiğide yakışmaz: Verdiği sözden dönmek dürüst, mert kimselerin yapacağı iş değildir.
• Vurmak da yiğitlik, kaçmak da: Cesaretin sadece savaşmakla değil, gerektiğinde akıllıca geri çekilmekle de gösterilebileceğini ifade eder. Akıllıca hareket edip stratejik olarak çekilmek, düşüncesizce saldırmaktan daha değerlidir.
• Yengece demişler ki; "Niçin yan yürürsün?", "Her yiğidin bir gidişi vardır" demiş: Her kişinin kendine özgü bir tarzı veya davranışı olduğunu ifade eder.
• Yürüyen yiğide yol mu dayanır?: Kararlı ve güçlü bir kişinin önündeki engellerin dayanamayacağını ifade eder. Azimli ve cesur bir insan, zorlukları aşmakta tereddüt etmez.

Yiğit ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "yiğit" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Yiğit hoş, yancık boş: İyi delikanlı ama beş parası yok anlamında söylenir.
• Yiğitliğe leke sürmemek: Güç durumda bile kalsa yiğitliğe aykırı bir davranışta bulunmamak: Birbirlerinden korkan iki kabadayının yiğitliğe leke sürmeden karşılıklı gerilemelerine benzeyen bu vaziyet her iki tarafın da işine geldi. (N. F. Kısakürek)
• Yiğitlik bende (sende) kalsın!: Özveri ve hoşgörüyle davranmayı salık verir ya da öyle davranıldığını belirtir: Ulan yiğitlik bende kalsın, gönlümle gideyim dedim. Bağırdım bunlara: "Bırakın beni! Çekmeyin beni! Bir don göynek değiştireyim." (F. Baykurt)
• Yiğitlik taslamak: Yiğitmiş gibi davranmak: Şeerden gelmiş de bize yiğitlik taslıyor. Güleyim mi ağlayayım mı bilemedim. (T. Apaydın)

Yiğit ile ilgili birleşik kelime ve fiiller

• Yiğitbaşı: (tarih) Osmanlı Devletinde, esnaf loncalarını devlete karşı temsil eden ve iç işleyişi düzenleyen kethüdadan sonra gelen ikinci görevli.
• Yiğitlik: Yiğit olma durumu, yiğitçe davranış: Yiğit sadece delikanlı veya cesur delikanlı demek değildir. Yiğitlik, yaptıkları ile bizi hayran bırakan her insanın sıfatıdır.