Kardeş nedir, ne demektir? Kardeş ile ilgili deyimler, atasözleri ve anlamları

Kardeş

1. Anne ve babaları aynı olan çocukların birbirlerine göre durumu: Erkek kardeş. Kız kardeş. Öz kardeş. Üvey kardeş.
2. Aralarında çok değer verilen ortak bir bağ bulunan kimselerin birbirlerine göre durumu: Din kardeşi. Yol kardeşi. Kan kardeşi. Dava kardeşi.
3. Adı bilinmeyen kişilere söylenen seslenme sözü: Kardeş az bakar mısın?

Kardeş ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "kardeş" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• (Birini) Kardeş bilmek: (Birini) Kardeş saymak: Beni kardeş bildi, beni korudu. Onun sayesinde oğlum iyi bir iş buldu. (M. F. Kotan)
• Kardeşten ileri olmak: Çok candan arkadaş olmak: Candan özge canı, gözünden önce gözüydü O. Arkadaşıydı. Kardeşten ileriydi... (A. Efe)
• Kardeşten yakın bilmek: Candan arkadaş dost saymak: Beni yıllardır tanıyan ve kardeşten yakın bilen bir dostumla dertleşmek çok rahatlatıcıydı.
• Dünya ahiret kardeşim olsun: Bir kişiye kardeşlik duygusundan başka bir gözle bakılmadığını anlatan bir deyim: "Tanımaz mıyım, Gülizar Hanım'ı?" dedi. Dünya ahiret kardeşim olsun. Çok iyi bir hanımdı. (H. Ertuğrul)

Kardeş ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "kardeş" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Kardeş değil kara taş: Bir kişinin kardeşinin çok kötü ve güvenilmez olduğunu, insana destek ve yardım yerine sıkıntı ve üzüntü verdiğini ifade eder.
• Kardeş din kardeşidir: Gerçek kardeşliğin aynı dini inançları paylaşan insanlar arasında olduğunu, dini inançların insanları bir araya getiren, birleştiren güçlü bir bağ olduğunu vurgular.
• Kardeş kardeşi atmış, yar başında tutmuş (Kardeş kardeşi bıçaklamış, dönmüş yine kucaklamış)*: Kişi kardeşine büyük bir kötülük yapsa, bunun ona çok zarar verdiğini görünce pişmanlık duyarak yardımına koşar.
• Kardeş kardeşin etini yer, kemiğini bir araya koyar: Kardeşler arasında ne kadar kavga ve anlaşmazlık olsa da, aralarındaki bağın kopmayacağını ifade eder. Kardeşlerin arasındaki ilişkinin güçlü ve dayanıklı olduğunu, her şeye rağmen zor zamanlarda yine birbirlerine destek olacaklarını vurgular.
• Kardeş kardeşin (hısım hısımın) ne öldüğünü ister, ne onduğunu*: Kardeşler, kıskanç olduklarından; birbirlerine ziyan gelmesini de, kendisinden üstün olmasını da istemezler.
• Kardeşi olmayan garip olur: Ne kadar çok arkadaşları olsa da kardeşi olmayan çocukların bir eksiklik ve yalnızlık hissi yaşadıklarını ifade eder. Kardeşliğin, arkadaşlıkla doldurulamayacak özel bir bağ ve destek kaynağı olduğunu vurgular.
• Kardeşim ağa, avradı hatun, almaz beni kulluğa satın: Evlenen bir kişinin karısına verdiği değerin, kardeşine olan sevgisinin önüne geçtiğini ifade eder. Evliliğin insan ilişkilerinde ve önceliklerde değişikliklere neden olabileceğini vurgular.
• Kardeşim olsun da kanlım olsun*: Kardeşler arasında ne kadar ciddi anlaşmazlıklar veya kavgalar olsa da, kardeşlik bağının her şeyden önemli olduğu vurgulanır. Kardeşin varlığının, düşmanlık olsa bile, değerli olduğunu anlatır.
• Kardeşin büyüğü baba, küçüğü evlat yerine geçer: Ağabey baba gibi, küçük kardeş öz evlat gibi sevilir.
• Kardeşin düşmanlığı, karşıdan düşman çıkıncaya kadardır: Birbirine düşman kardeşler yabancılar karşısında dayanışma içine girerler.
• Kardeşten karın yakın, kulaktan burun yakın*:
  1. Kişi, karşısındaki kardeşi de olsa önce kendi çıkarını düşünür.
  2. Kişi çocuklarını kardeşinden daha çok sever.
• Ağızdan burun yakın, kardeşten karın yakın*: "İnsanın kendi yararı her şeyden önemlidir" anlamında kullanılan bir söz.
• Allah kardeşi kardeş yaratmış, kesesini ayrı yaratmış*: Geçim konusunda kimse kimseye yük olmamalıdır.
• Anadan doğmayan kardeş sayılmaz: Aynı anneden doğmayan kişiler öz kardeş sayılmazlar.
• Ardıç gölgesi kardeş gölgesi, söğüt gölgesi yiğit gölgesi: Ardıç ağacının gölgesi, kardeşlerin sağladığı rahatlık ve güveni temsil ederken, söğüt ağacının gölgesi ise yiğitlerin, cesur ve güçlü kişilerin sağladığı korumayı ve desteği simgeler. Bu atasözü, kardeşlik ve yiğitlik gibi farklı ilişki türlerinin önemini vurgular.
• Arpayı (buğdayı) taşlı yerden, kızı kardeşli yerden: Taşlı tarlanın verimi daha güzel ve bol olurken, erkek kardeşi olan kızın da hem korunmuş hem de ailevi sorumlulukları öğrenmiş olması avantaj sağlar. Bu atasözü, hem tarımda hem de sosyal ilişkilerde doğru seçimler yapmanın getireceği faydaları anlatır.
• Düşmanın yoksa, kardeşin de mi yok?: Bazen en yakınların bile insana düşman gibi gelebileceğini ifade eder. Kardeşler arasında bile zaman zaman anlaşmazlıklar ve çatışmalar olabileceğini vurgular.
• Eşek atın ne yoldaşı, yoksul beyin ne kardeşi: Sosyal ve ekonomik farkların, insanlar arasındaki ilişkileri belirlediğini ve bu farkların ortadan kalkmasının zor olduğunu ifade eder. Tıpkı eşek ile atın yoldaş olamayacağı gibi, yoksul ile zenginin de eşit ve uyumlu bir ilişki kurmalarının mümkün olmadığını anlatır.
• İki kardeş bir evde geçinememiş, yedi bacanak bir çavdar sapının gölgesinde geçinmiş: Kardeşler aynı evde geçim sağlayamazken, uzak akrabalar çok iyi geçinebilirler.
• İki kardeş savaşmış, ebleh buna inanmış*: İki kardeş arasındaki anlaşmazlık geçicidir, bu durumu gerçek ve sürekli sanmak saflıktır.
• İnsana kardeş gibi yâr, Irak gibi diyar olmaz: Kardeşler arasında ufak tefek anlaşmazlıklar da olabilir ama kardeş kardeş için her türlü fedakarlığı yapar.
• İt taştan, bacı kardaştan korkar: Kız çocukları en çok erkek kardeşlerinden çekinirler.
• İyi arkadaş kardeşten ileridir: İyi bir arkadaşın, zor zamanlarda en az bir kardeş kadar önemli bir destek sağlayabileceğini; hatta bazen kardeşten bile daha değerli ve önemli olabileceğini ifade eder.
• Kar zararın kardeşidir (Alma vermenin kardeşidir)*: Ticarette kazanç ve zarar birlikte gider. Hep kazanma düşünülmemeli, zarar edilebileceği de göze alınmalıdır.
• Karı bulunur, ama kardeş bulunmaz: Erkek karısını ne kadar çok severse sevsin karısının yüzünden ana baba ve kardeşlerine sırt çevirmemelidir.
• Komşuluk, kardeşlikten ileridir: İnsan düştüğünde ilk elinden tutan, ihtiyaç hissettiğinde yanında bulunan, herkesten ilk önce yardımına koşan kardeşten ziyade kapı komşundur.
• Su gider taş kalır, el gider kardaş kalır: Ne olursa olsun insanlar her zaman ailelerinin yanındadırlar.
• Tarlanın verdiğini baban vermez (Kötü tarlanın verdiğini, yiğit kardeş vermez): Çalışmanın ve sürekli çabanın kalıcı kazançlar sağlayabileceğini, miras gibi geçici desteklerin ise sınırlı olabileceğini anlatır.
• Tarlayı taşlı, kızı kardeşli yerden almalı*: Tarlanın taşlı olanı, evlenilecek kızın kardeşli olanı halk arasında daha yeğ tutulur.
• Uyku ölümün kardeşidir: Kişi uykuda yarı ölü haldedir, dünyadan habersiz savunmasız olur.
• Vardı bağım malım, gelirdi kardeşlerim; tükendi yağım balım, gelmiyor kardeşlerim: Zengin ve varlıklı olduğu zaman çevresinde çok dost ve arkadaş bulunan kişinin, varlığı azaldığında bu çevrenin de küçüldüğünü ifade eder. Bu atasözü, insanların çoğu zaman zenginliğe veya iyi duruma göre değerlendirildiğini ve bu durumun çevrelerini nasıl etkilediğini vurgular.

Kardeş ile ilgili birleşik kelime ve fiiller

• Kardeş gibi:
  1. Candan arkadaş: Benim için kardeş gibiydi. Hiç sahip olmadığım kardeşim gibi.
  2. Kardeşçe, kardeşe yakışır biçimde: Gerçek anlamda bir kardeş gibi davranmıştı.
• Kardeş kardeş: Kardeşçe, kardeşe yaraşır biçimde: Savaş keşke olmasa, keşke insanlar kardeş kardeş yaşamasını bilse... (H. Adıgüzel)
• Kardeş payı: Yarı yarıya bölüşme: Aramızı buldu, düzeltti. Merayı kardeş payı bölüştürdü. Şimdi Aşağıköy'le bir güzel geçiniyoruz, kardeş kardeş. (Y. Bahadıroğlu)
• Kardeş şehir: Aralarında çok sıkı ilişkiler bulunan kentlerden her biri: Bir sanat köprüsü kuruyor ve İstanbul'dan, kardeş şehir Saraybosna'ya bir selâm gönderiyor. (Günümüz İmgeleri)