|
- Riayet edilmesi zorunlu cinsel ve ahlaki kurallara bağlılık, iffet: Mümin erkeklere söyle: "Gözlerini (harama bakmaktan) kıssınlar ve namuslarını korusunlar!" Mü'min kadınlara da söyle, gözlerini haramdan sakınsınlar, ırzlarını korusunlar. Yüz ve el gibi mecburi görünen kısımlar müstesna, zinet yerlerini göstermesinler. Başörtülerini ta yakalarının üzerine kadar salsınlar... (Nur Suresinden)
- Kutsal sayılan değerler: Vatan namustur.
- Bu kural ve değerlere duyulan güçlü bağlılık ve koruma duygusu.
- Dürüstlük, doğruluk: Güvenebiliriz ona, namuslu adamdır.
- Yasa, töre, kural, nizam, onur.
Namus ile ilgili deyimler ve anlamları
İçinde "namus" kelimesi geçen deyimler, birleşik kelimeler, açıklamaları ve örnek cümleler:
- Namus belası: Namusunu ya da saygınlığını korumak için katlanılan sıkıntı, kabullenilen zarar: Bize saldırdılar, namus belası müdafaa ettik. (R. Apak)
- Namus borcu: Mutlaka yerine getirilmesi, ödenmesi gereken görev, borç: Bu devleti yaşatmak, ona dokundurtmamak hepimiz için bir namus borcu, bir haysiyet meselesi olmuştur. (A. Özdemir)
- Namus sözü: Şeref ve onur üzerine verilen söz: Herkes birbirine namus sözü veriyor, son kurşununu düşmanın beynine sıkmak için and içiyor. (H. Akgül)
- Namusu iki paralık olmak: Onursuz bir duruma düşmek: İki namussuz yüzünden namusu iki paralık oldu adamın. (M. Şeyda)
- Namusum hakkı için: Namus üzerine edilen yemin: Namusum hakkı için ne gördüm, ne işittim. (R. N. Güntekin)
- Namusuna dokunmak: Birinin namus ve onurunu olumsuz biçimde etkilemek: Kimse namusuna dokunamaz. Hele hele, tüfenkle beklerim başında. Daha ölmedim ben! (B. Öner)
- Namusuna sinek kondurmamak:
- Namusuna, onuruna laf söylettirmemek: Ben Ali ağabeyin namusuna sinek kondurmam... (H. Taner)
- Kollamak, gözetlemek
- Namusuyla yaşamak: Ahlak, şeref ve haysiyet kurallarına uygun olarak yaşamak: Kimseye minnet etmedi, boyun eğmedi, haysiyeti ve namusuyla yaşadı. (Y. Bahadıroğlu)
- Ar namus: Utanç duygusu: "Ar namustan başka bir şeyimiz yok bizim!" derdi. (H. Meryem)
- Ar namus tertemiz: Utanması olmayan, ayıp şeyleri kolaylıkla yapan kimseler için kullanılan bir "ters deyiş": Karıda ar namus tertemiz. Edepsizden korkarım ben. Çal kapıyı, açsınlar, gir!.. (O. Kemal)
- Arı satmış, namusu kiraya vermiş: Utanma ve namus duygularından yoksun birinden söz ederken kullanılır.
- Hamamın namusunu kurtarmak: Kötü tanınmış bir şeyin ya da yerin sözüm ona onurunu kurtarmak için göz boyama çeşidinden üstünkörü, yetersiz bir çaba göstermek: Hamamın namusunu kurtarmak kabilinden bir iki kişi hafif suçlar dolayısıyla ceza görmüş.
Namus ile ilgili atasözleri ve anlamları
İçinde "namus" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )
- Namus insanın kanı pahasıdır: İnsan ırzını, namusunu korumak için canını verir.
- Namusa paha biçilmez: İnsanın onuru, iffeti ve şerefinin hiçbir maddi değerle ölçülemeyeceğini ifade eder. Namus, insanın en değerli varlığıdır ve korunması her şeyin üzerindedir.
- Namussuzdan ırzını satın almalı: Namuslu kalabilmek için ahlaksız ve güvenilmez kimselerle muhatap olunmaması gerektiğini anlatır.
- Namusu akıl, dini nakil muhafaza eder: Bir kişinin onuru ve ahlaki değerlerini koruyabilmesi için aklını kullanması gerektiğini, dini inançlarını ise aktarım yoluyla (nakil) sürdürebileceğini ifade eder.
- Ar gitti Mısır'a, namus da ardı sıra: Utanma ve haya gibi ahlaki değerlerin kaybolması, namus ve onur gibi diğer erdemlerin de zamanla yok olmasına yol açar.
- Ar namusu peynir ekmekle yemiş: Onur ve namusu kaybetmiş birinin, bu değerleri önemsemediğini ve basit maddi kazançlar için feda ettiğini ifade eder.
- At, avrat, kılıç emanet edilmez: At, kadın, silah erkeğin namusudur. Bu yüzden hiçbir erkek atını, kadınını ve silahını en güvendiği kişiye bile emanet etmez.
- Dünyada her şey bulunur, amma namus bulunmaz: Şeref, haysiyet ve saygınlık para ile elde edilemeyen bir erdemdir.
- Eri namus, atı kamçı öldürür: Yiğit ve dürüst kimseler namusuna gölge düşürmektense en ağır acıyı bile çekmeye razı olurlar.
- Erkeğin elinin kınası, kadının yüzünün karası*: Yolsuz ilişkiler kadınlar için hoş karşılanmadığı hâlde erkekler bu gibi ilişkilerden övünme payı çıkarırlar. Ancak bu ilişkiler kadın içinde erkek içinde aynı derecede günahtır.
- Haya imanın nurudur: Dürüstlük ve namus insanı her zaman iyi yola götürür.
- Her şey para ile, namus ar ile alınır: Maddi değerlerin parayla, şerefin ve namusun ise dürüstlük ve onurla kazanılabileceğini ifade eder.
- Irz ehli daima örtük gerek: Namuslu, kendini bilen kişi davranışlarına ve giyimine dikkat eder.
- Irz ehli düşmez: Namusuna ve ahlakına bağlı olan kişilerin, yanlış veya uygunsuz davranışlardan uzak durduğunu ifade eder. Bu tür insanlar, zorlayıcı durumlarla karşılaşsalar bile doğru yoldan sapmazlar ve kötü yollara düşmezler.
- Irz ehlinin kapısı daima kapalı gerek: Ahlaki değerlere ve namusa önem veren insanların kendilerini korumak ve itibarlarını sürdürmek için dikkatli ve tedbirli olmaları gerektiğini ifade eder.
- Irzının kadrini bilmeyen dinini bilmez: Bir kişinin kendi onurunu, namusunu ve ahlaki değerlerini korumayı bilmezse, dini inançlarına da gereken önemi veremeyeceğini ifade eder.
- İnsan namusu için yaşar: Onurlu bir kişinin namusunu korumanın ve itibarını sağlamanın yaşamındaki temel öncelik olduğunu ifade eder. Onur sahibi kişiler, toplumda saygın bir yer edinmek için namuslarına sahip çıkarak itibarlı bir yaşam sürmeye çalışırlar.
- Kadını erkek değil, ar ve namus korur (Avradı ar zapt eder, er zapt etmez): Kadın namuslu değilse kocası istediği kadar baskı yapsın yine de onu kontrol altında tutamaz.
- Kadının namusu erkeğin onurudur: Erkek karısının namuslu ve evine sadık bir kadın olmasından büyük bir mutluluk duyar.
- Kazan karası gider, namus karası gitmez: Maddi kirlerin temizlenebileceğini, ancak insanın namusuna sürülen lekenin asla silinemeyeceğini ifade eder. Namusa yönelik suçlamaların ve lekelemelerin çok daha kalıcı ve onarılamaz olduğunu vurgular.
- Kızın en büyük serveti bikridir: Bir genç kızın en kıymetli şeyi bekareti ve namusudur.
- Söz namustur: Sözünde durmayan insanın dürüst ve namuslu biri olduğuna kimse inanmaz.
Ayrıca bkz.: Ar ile ilgili atasözü ve deyimler
Soru/Yorum Gönder