Arı nedir ne demektir? Arı ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

arı (I)

Bal arısı

Üreme yeteneği olan dişi arı (kraliçe arı), kısır dişiler (işçi arılar) ve erkek arılardan oluşan toplumlar halinde; işçi arıların salgıladığı balmumuyla yapılan peteklere, yine işçiler tarafından çiçeklerden toplanan nektarla yapılıp salgılanan "bal"ın doldurulduğu "kovan" adı verilen yuvalarda yaşayan, kendilerini savunmak için iğneleriyle sokan, zar kanatlılardan bir böcek türü, bal arısı.

arı (II)

1. Temiz: Su arı ve arıtıcıdır. Öyleyse arif de arı ve arıtıcı olmalıdır. (M. E. Coşan)
2. Katışıksız, saf: Kozan dağından neslimiz / Arı Türkmendir aslımız (Karacaoğlan)
3. Günahsız: Demem o ki; her insan kötülükten arı, günahsız doğar... (H. İ. Genç)

Arı ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "arı (I)" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Arı gibi:
  1. Çok çalışkan: Arı gibiydi her zaman, yine kalkmış, hemen çalışmaya başlamış. (S. Yeşildağ)
  2. Hızlı ve sürekli bir biçimde: Harman yerinde köylü, karı erkek, çoluk çocuk arı gibi çalışıyordu. (K. Tahir)
• Arı gibi sokmak: İğnelemek, acı vermek, acı söz söylemek: Abdülhamid garip bir adamdır: Kendi görüşlerine karşı çıkan devlet büyüklerini hem arı gibi sokar, hem de ağızlarına bir parmak bal çalar. (A. Kabacalı)
• Arı kovanı gibi işlemek: Sürekli kalabalık olmak, gireni çıkanı çok olmak: Dükkânlar arı kovanı gibi işliyor, sokak bir karınca kolonisini andırıyordu. (İlgili cümle kaynağı: A. Başaran)
• Arının dikenini görüp balından el çekmek: Bir işin tehlikesini görüp sağlayacağı yarardan vazgeçmek: Yeni iş teklifini değerlendirirken, şirketin belirsiz geleceği hakkında endişelerim oldu. Bu nedenle kabul etmedim: arının dikenini görüp balından el çektim. (derleme cümle)
• Arının yuvasına kazık dürtmek (Arı kovanına çomak sokmak): Belayı, kötülükleri üzerine çekmek: Kurşunların vızıltısı öylesine yoğundu ki az önce bir arı kovanına çomak sokmuş gibi hissediyordu. (C. Kayakuş)
• Dilini eşek arısı soksun!: Yersiz konuşan kimselere şaka niteliğinde söylenen kaba bir söz: "Ziya. Nam-ı diğer Deli Ziya." "Dilini eşek arısı soksun senin, ne delisi? Çok iyi bir adamdı Ziya." (T. Turaboğlu). "Hay dilini eşek arısı soksun! Şuna 'amam' değil, 'hamam' de yahu!" (H. F. Gözler)
• Elini arı kovanına sokmak: Bir konuda sorumluluk üstlenmek, elini taşın altına koymak: Yeni projeye liderlik etmek, gerçekten elini arı kovanına sokmak gibi bir sorumluluk gerektiriyordu. (derleme cümle)

Arı ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "arı (I)" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Arı bal alacak çiçeği bilir*: İşini bilen kimse yarar sağlayacağı yeri iyi seçer: Öteki bakkallar gibi alıcı peşinden koşmaz, canının istediğine verirdi malını. "Bilir bizim kepenkli bakkal bal alacağı çiçeği!" derlerdi onun için. (B. Günel)
• Arı baldan değil dumandan kaçar (Arı baldan mı yoksa dumandan mı kaçar?): İnsanların hoşa giden şeylerden değil, kendilerine zarar verecek ya da rahatsızlık verecek durumlardan kaçındıklarını ifade eder.
• Arı, bey olan kovana üşer* (Arılar bey olan kovana üşüşür): Halk kendilerini başarıya götürebilecek birini önder seçer ve onun çevresinde toplanır.
• Arı gibi çalış, aslan gibi ye: Çok çalışıp emek vererek kazanç sağlamayı ve elde edilen kazancı hak ederek doyasıya tüketmeyi ifade eder.
• Arı gibi eri olanın dağ kadar yeri olur*: Çalışkan bireyleri olan aile ve toplumlar, her yerde bol kazanç bulurlar, her yerde saygı görürler.
• Arı gibi üşer, akrep gibi sokar: Dışarıdan zararsız gibi görünen birinin aslında tehlikeli olabileceğini veya zarar verebileceğini ifade eder (üşer: üşüşür).
• Arı ile kalkan bal başına, sinekle kalkan leş başına: Kişi arkadaşının düşünce ve davranışlarından etkilenir; iyi arkadaş iyiliğe, kötü arkadaş kötülüğe götürür.
• Arı kahrını çekmeyen balın kadrini ne bilir: İşin zorluğunu bilmeyenler, sonuçların değerini de bilmezler.
• Arı kızdıranı sokar*: Kişi sonunda öleceğini bilse bile kendisini kızdırana saldırır. (Arılar bir canlıyı soktuklarında iğneleri saplanıp orada kalır ve arı uzaklaşmak istediğinde arının arkasının kopmasına ve ölmesine neden olur.)
• Arı kovana gider: İnsanların huzur buldukları ve kendilerini güvende hissettikleri yerlere yönelmeye meyilli olduklarını ifade eder.
• Arı söğüdü, akıllı öğüdü sever*: Herkes işine yarayan şeyi benimser, faydalı ve bilgece öğütleri tercih eder ve bu tür nasihatlerden yararlanır.
• Arı üzüme gelir: İnsanların çıkarlarını göz önünde bulundurarak, ihtiyaç duydukları veya onları çeken şeylerin peşinden gitmelerini ifade eder. İnsanların genellikle kendi çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini ve bu doğrultuda seçimler yaptıklarını vurgular.
• Arı var bal yapar, arı var can yakar: İnsanların karakterleri farklı farklıdır; kimi dürüst, yardımsever ve faydalı olur, kimi de işe yaramaz, kimseye faydası olmayan kötü niyetli kişi olur.
• Arı yuvasına kazık dürtülmez: Tehlikeli veya riskli kişi ve durumları kışkırtmaktan kaçınılması gerektiğini ifade eder.
• Arıdan bal almak her kişinin kârı değil*: Herkes her işi yapabilir sanılır ancak bazı işleri sadece bazıları yapabilir.
• Arının belasını çekmeyen bal yiyemez: Bir şeyin olumlu yönlerinden yararlanmak isteyen birinin, o şeyin olası zorlukları veya risklerini de göze alması gerektiğini ifade eder.
• Arının dikenini gördüm, balından el çektim: Bir şeyin veya durumun faydalı yönü olduğu kadar tehlikeli veya zararlı bir yönü de olabileceğini ifade eder.
• Arıya bak bal olsun, dağa bak bağ olsun: Doğru yerde ve doğru şekilde çaba gösterildiğinde, emeklerin karşılığının mutlaka alınacağını ifade eder.
• Arıyı duman, insanı iman yola getirir: Bazen zorluklar veya sıkıntılar insanları daha iyi bir yola veya davranışa yönlendirebilir. Allah inancının, onları hayatlarında doğru kararlar almaya veya olumlu değişimler yapmaya yönlendirebileceğini vurgular.
• Ağustostan sonra ekilen darıdan, bal vermeyen arıdan, sabah erkeğinden sonra kalkan karıdan hayır gelmez: Zamanında yapılmayan işlerin ve görevlerini yerine getirmeyen kimselerin faydasız olduğunu ifade eder. Her şeyin bir vakti ve gerekliliği vardır; bu dikkate alınmazsa istenen sonuçlar elde edilemez.
• Bal arıdan, kavga karıdan çıkar: Balın arıların emeğiyle üretildiğini, ancak kavga veya anlaşmazlıkların genellikle kadınlar arasından çıktığını ifade eder. Genellikle kadınlar arasındaki anlaşmazlıkların veya tartışmaların daha sık ve daha çabuk ortaya çıktığını vurgular.
• Bal veren arının iğnesi zehirsizdir: Dürüst, yardımsever ve iyi insanların isteyerek kimseye zarar vermeyeceklerini ifade eder. Bu kişiler, tıpkı bal veren arı gibi faydalı olurlar ve başkalarına zarar vermezler.
• Balı (Balını) ye arısını sorma (soruşturma): Kişinin bir faydayı veya nimeti elde edebildiği zaman, bu durumun kaynağını sorgulamak yerine önce faydayı alması gerektiğini ifade eder. Bazen insanların ayrıntılara takılıp kalmak yerine öncelikle elde ettikleri faydayı görmeleri gerektiğini anlatır.
• Balın sahibi arıdır: Arılar balı ürettiği için, balın gerçek sahibi arılardır. Bu atasözü genellikle emeğin ve üretimin değerini vurgulamak için kullanılır.
• Balsız kovan arı tutmaz (Balsız kovanda arı durmaz):
  1. Bir şeyin ortaya koyduğu fayda veya sağladığı menfaat olmadığında, o şeyin sürdürülebilir olmadığı veya başarılı olamayacağı düşünülür.
  2. Bir şeyin önemli bir öğesinin eksikliği durumunda başarının sağlanamayacağını da anlatır.
• Besle arıyı, gözün görsün sarıyı: Emek verilen bir şeyin karşılığını almanın mutluluğunu ve başarının tadını çıkarmayı vurgular.
• Çanakta balın olsun, Yemen'den (Bağdat'tan) arı gelir (Pekmez gibi malın olsun, Antakya'dan sinek gelir)*: Değerli malı olan kimsenin, müşteri bulma kaygısı çekmesine gerek yoktur.
• Çiftçi üç şeyden zengindir; arıdan, karıdan, darıdan: Çiftçinin gelir kaynağını ve refahını sağlayan unsurları vurgular. Arı bal üretir, eş destek verir, darı ise temel besin kaynağıdır.
• Her arı bal yapmaz: Herkesin aynı yeteneklere veya başarıya sahip olmadığını ve herkesin aynı şekilde üretken olamayabileceğini ifade eder.
• Kocasız karı, beysiz arı: Bir kadının yalnız başına yaşamasının zorluğunu ifade eder. Kadınların sosyal veya ekonomik destek sağlamak için evlenmeleri gerektiği düşüncesini yansıtır.
• Kovandan çıkmayan arı, bal yapmaz: Bir arının kovanından çıkmadan çiçeklerden nektar toplayıp bal yapamayacağı gibi, insanların da çabaları olmadan başarılı olamayacaklarını ifade eder. Emek ve çabanın önemini vurgular.
• Yaban arısı kılavuzsuz olmaz: Birinin bilmediği bir yerde veya konuda yol alabilmesi için rehberliğe ihtiyacı olduğunu ifade eder.