Tatlı nedir ne demektir? Tatlı ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Tatlı

1. Şeker tadında olan, içinde şeker bulunan: Tatlı nar. Tatlı elma.
2. İçinde şeker bulunmamakla birlikte tadı hoş olan, yavan olmayan, acı olmayan: Bu tatlı yemekleri her yerde bulamazsınız. Tatlı biber. Tatlı su. Tatlı badem.
3. Şekerle ya da şekerli şeylerle yapılan yiyecek: Baklava, lokma, kadayıf, tulumba birer tatlıdır.
4. (mecazi) İnsanı çeken, sevilen, göze kulağa ya da deriye güzel bir etki yapan: Tatlı söz. Tatlı bir ses. Tatlı renk. Tatlı bakışlar. Can tatlıdır. Tatlı bir yumuşaklık vb.
5. (mecazi) Yumuşak karakterde olan, hoş, cana yakın: Tatlı bir kadın.
6. (mecazi) Rahatlatan, dinlendirici: Tatlı bir uyku.

Tatlı ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "tatlı" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Tatlı canından olmak/etmek: Ölmek/öldürmek: Oldu ama oluncaya kadar kimi tatlı canından oldu, kimi eşinden oldu; bilinmez, geri dönülmez yerlere sürüldüler (C. Dağcı). Tramvay bekleyen dört kişiyi feci şekilde tatlı canından etmişti!
• Tatlı canından usanmak: Çok sıkılıp hayattan bezmek: Keserler ceza makbuzunu, usandırırlar seni tatlı canından... (K. Bilbaşar)
• Tatlı canını sıkmak: Gereksiz şeylere üzülmek ve bunları dert edinmek: "Gelirler gelirler, sen merak edip de o tatlı canını sıkma olur mu?" (S. Küçük)
• Tatlı yerinde bırakmak (kesmek): Bir işi can sıkıcı bir duruma sokmadan sona erdirmek: Bu oyunu burada en tatlı yerinde keselim diyorum. Ne dersiniz buna? (F. Kadri)
• (Bir işi) Tatlıya bağlamak: Kavgalı bir işi gönül hoşluğuyla bitirmek: Kâğıt yanmaya başlayınca da, bu sevimli müdahaleye ikisi de gülüşerek, işi tatlıya bağladılar. (İlgili cümle kaynağı: S. Ayverdi)

Tatlı ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "tatlı" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Tatlı dil çok adam aldatır: İnsanları kandırmanın en iyi yolu tatlı dilli ve güler yüzlü olmayı becerebilmektir.
• Tatlı dil, güler yüz, düşmanın kolunu büker: Tatlı dil ve güler yüz karşısında çok sinirli ve saldırgan kimseler bile sakinleşir, yumuşar.
• Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır*: Gönül alıcı, okşayıcı sözlerle karşımızdakinin inadı yenilebilir.
• Tatlı, dişe düşman; acı, mideye dosttur: Lezzetli şeylerin genellikle zararlı olabileceğini, acı gibi daha az tercih edilen tatların ise sağlık açısından faydalı olabileceğini ifade eder. Tatlı yiyecekler dişlere zarar verebilirken, acı yiyecekler mide sağlığına iyi gelebilir.
• Tatlı dostu olanın, dişleri düşman olur: Faza tatlı dişleri çabuk çürütür. Bu yüzden insan tatlı şeylere fazla düşkün olmamalıdır.
• Tatlı kelam dinletir, acı kelam esnetir (Tatlı kelam dinle dur, acı kelam esne dur): Güzel ve nazik sözlerin insanları dinlemeye teşvik ettiğini, sert ve kırıcı sözlerin ise ilgiyi dağıttığını ifade eder. Yumuşak ve hoş bir üslup, insanları çekip etkilerken, kaba ve sert bir dil iletişimi zorlaştırır ve sıkıcı hale getirir.
• Tatlı söz can azığı, acı söz baş kazığı*: Güzel ve yumuşak sözlerin insanı mutlu ettiğini, dostlukları pekiştirdiğini ifade eder. Buna karşılık, sert ve kırıcı sözler ise insanları uzaklaştırır, düşmanlık ve sıkıntı yaratır.
• Tatlı söz dinletir, tatsız söz esnetir*: Güzel bir konuşmayı dinlemeyi herkes sever, sıkıcı bir konuşma dinlemek zorunda kalanlar, sıkıldıklarını belli etmekten kendilerini alamazlar.
• Tatlı söz dost kazandırır, acı söz düşman: Tatlı ve nazik bir dil kullanmak, iletişimi olumlu yönde etkiler ve insanlar arasında iyi ilişkiler kurulmasını sağlar. İnsanlar, kendilerine nazik davranan ve hoş sözler söyleyen kişilere karşı olumlu duygular beslerler. Ancak, sert ve kırıcı sözler insanların kalbini kırar ve olumsuz duygulara yol açar, bu da düşmanlıklara sebep olabilir.
• Tatlı tatlı söyler acı acı sokar: Tatlı dilli olup da kötülük düşünen, iğneleyici konuşan kişiyi anlatır.
• Tatlı tatlı yemenin, acı acı geğirmesi olur*: Sonu düşünülmeden yapılan hoş şeyler kötü sonlara neden olabilir.
• Tatlı üzerine su içmek, samana kazık çakmak gibidir: Tatlı üzerine içilen su ağzın tadını giderir.
• Tatlı yiyelim tatlı konuşalım (Tatlı ye tatlı söyle)*: Üzüntüyü bir kenara bırakıp hep neşeli ve hoş durumda olmalı.
• Tatlıya yakışmaz soğan, dayısını beğenmez yeğen: İnsanın yakın ilişkilerindeki kötü özellikleri görme eğiliminde olduğunu anlatır. Yeğen, dayısının ya da yakın akrabalarının özelliklerini genellikle eleştirir, tıpkı tatlıya soğanın yakışmaması gibi.
• Tatlıyı küpten almalı, kadını kökten: Tatlı şeylerin en kaliteli ve doğal kaynağından alınması gerektiğini, kadınların ise iyi bir aileden, köklü bir geçmişten gelmesinin önemli olduğunu ifade eder.
• Acı (kötü) söz insanı (adamı) dininden, tatlı söz yılanı ininden (deliğinden) çıkarır*: Kötü sözler insanları kızdırır, kötü davranışlara sürükler, iyi ve güzel sözlerse en olmayacak kişileri bile yola getirir.
• Acıyı tatmayan tatlıyı anlayamaz (Kim tatmadı acıdan, anlamaz tatlıdan): Acı çekmemiş bir insanın iyi durumların değerini tam olarak anlayamayacağını ifade eder.
• Açlıkta darı ekmeği baldan tatlıdır: İhtiyaç içinde olan bir kişinin en basit ve sıradan şeyleri bile büyük bir nimet gibi görebileceğini ifade eder.
• Akşamın işi keyifli, sabahın uykusu tatlıdır: Gün sonunda mesai bitmek üzere olduğu için o anda yapılan işler insanı çok sıkmaz. Uykunun en tatlı zamanı da sabah uykusudur.
• Arpa unun yoksa, tatlı dilinde mi yok?*: Birini ağırlamak için hiçbir şeyimiz olmayabilir; tatlı dilli olmak en güzel ikramdır.
• Bal bal demekle ağız tatlanmaz (tatlı olmaz)*: Çalışıp çabalamadan, yalnız lafını ederek bir işin sonuna varılmaz; o işten beklenen yarar sağlanmaz.
• Balcı kızı daha tatlı*: Güzel mal satan kimselerden alınan şeyler daha çok hoşa gider.
• Balın yoksa tatlı dilinde mi yok?: Bir kişinin başkalarına ikram edecek bir şeyi yoksa, sadece tatlı sözler söyleyerek onları ağırlayabileceğini ifade eder; samimiyetin ve gerçek değerlerin önemini vurgular.
• Bedava sirke baldan tatlıdır*: Masrafsız ya da emeksiz elde edilen şeylere herkes istek gösterir ve bunlarda kusur aramaz.
• Buğday ekmeğin yoksa buğday dilin de mi yok?*: Görüştüğün kimseyi ağırlayacak, onun istediklerini yapacak durumda olmayabilirsin ama tatlı dille onun gönlünü hoş edebilirsin.
• Can baldan tatlıdır: Yaşamın her şeyden daha değerli ve tatlı olduğunu ifade eder ve yaşamanın kıymetini hatırlatır. En tatlı ve çekici şeyler bile hayatın kendisinden daha değerli olamaz.
• Can candan şirindir (tatlıdır)*: Başkasının başına gelen dert ya da acıyı olağan sayan, önemsemeyen kimse aynı şey kendi başına geldiğinde bunu olağan dışı sayar.
• Can ciğerden tatlı: İnsanın en değerli varlığının kendi canı olduğunu anlatır. Bir kimseye yakınlık ve sevgi ne kadar büyük olursa olsun, kişi en çok kendi hayatını önemser.
• Can mı tatlı, mal mı?: İnsanın hayatının her türlü maddi varlıktan daha kıymetli olduğunu ifade eder. Hiçbir mal, insanın canından daha önemli değildir.
• Can maldan tatlıdır: Yaşamın, mal ve mülkten daha değerli olduğunu ifade eder. Sağlık ve hayat her şeyden önce gelir; mal ve mülk, sağlıklı ve huzurlu bir yaşamın yerini tutamaz.
• Can pekmezden tatlı: Bir felaket, bir tehlike anında herkes önce kendi canını kurtarmaya çalışır. Çünkü can her şeyden tatlıdır.
• Can tatlıdır: İnsan hiçbir zaman canına bir zarar gelmesini istemez. Bunun için her şeyi yapmaya çalışır.
• Doğruluk acıdır, meyvesi tatlı: Gerçeği söylemenin ve doğru olmanın zor ve acı olabileceğini, ancak bu davranışın sonunda tatlı, olumlu sonuçlar doğuracağını ifade eder. Yani, doğruluk ve samimiyet her zaman kolay değildir ama uzun vadede insanı daha iyi bir yere götürür.
• Elinden gelmezse bari dilinden gelsin: İnsanın maddi imkanları olmayabilir, fakat tatlı dil ve iyi niyet de insan için bir zenginlik sayılır.
• Eşek eti diri iken tatlıdır: Bir şey işe yaradığı sürece değer gördüğünü ve korunduğunu ifade eder. İşlevselliği devam ettiği müddetçe, değerli veya sevilen bir şey olarak kalır.
• Et ye, su iç, ağzın dönsün bala; bal ye, su iç, ağzın dönsün yala: Et yemeğinden sonra içilen su lezzet verirken tatlıdan sonra içilen su ağızdaki lezzeti giderir.
• Evladın hamı tatlı olur: Çocukların küçük yaşlarda daha sevimli ve tatlı olduklarını anlatır. Küçük yaşlardaki masumiyetleri ve sevimlilikleri çevreleri tarafından daha çok sevilir.
• Güler yüz, tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır: Birisinden bir şey isterken veya bir ricada bulunurken güler yüzlü davranıp isteğimizi kibarca anlatırsak daha ikna edici olunuz.
• Hamı tatlı, yetkini acı: Çocuk küçükken sevilir; sorun çıkarmaz. Ama büyüyünce anne babayı büyük sorunlar karşısında bırakır; üzer de.
• Herkesin canı tatlıdır: Her insan önce kendi canını, kendi ihtiyaçlarını düşünür.
• Hiddet tatlı ama meyvesi acıdır, nasihat acı ama meyvesi tatlıdır: Öfkenin anlık olarak rahatlatıcı olsa da sonuçlarının genellikle olumsuz olduğunu ifade eder. Buna karşılık, nasihat dinlemek başlangıçta zor olsa da, uzun vadede faydalı ve olumlu sonuçlar doğurur.
• İnsan eti dirlikte tatlıdır: İnsan kavgasız gürültüsüz bir toplulukta daha mutlu yaşar.
• İnsanın eti yenmez, derisi giyilmez; tatlı dilinden başka nesi var*: İnsan kendisini ancak tatlı diliyle sevdirebilir, sevilir tutabilir.
• İşlek kuyunun suyu tatlı olur:
  1. Toplum tarafından değer verilen ve rağbet gören şeylerin daha kaliteli ve verimli olacağını ifade eder.
  2. Çalışkan ve yetenekli kişilerin ürettiği işler bol ve kaliteli olur.
• Kâr mı tatlı yâr mı tatlı, evvela kâr sonra yâr: Çıkarcı insanlar kendi menfaatlerini sevdiklerinden bile önde tutarlar.
• Komşu lokması tatlı olur: Komşudan gelen bir ikram ya da bir yardım fazla değerli olmasa da kişiye büyük mutluluk verir.
• Menfaat sirke de olsa baldan tatlıdır: En küçük bir karşılıksız çıkar insanlara büyük mutluluk verir.
• Oğul balı tatlı olur:
  1. Oğul arılarının ilk ürettikleri beyaz renkli oğul balının diğer ballara göre daha lezzetli ve kıymetli olduğunu ifade eder.
  2. Evlat veya torun sevgisinin tarifsiz bir mutluluk ve haz verdiğini anlatır.
• Öfke baldan tatlıdır*: Bazen öfkeye kapılmamak elde değildir ve öfkelendiğinde içini boşaltmak insanı ferahlatır.
• Sabır acıdır, meyvesi tatlıdır*: Sabretmek güçtür ama iyi sonuçlar verecek bir davranıştır.
• Saçısı çok olan düğünün pekmezi tatlı olur: Düğünde gelinin başından aşağıya atılan çiçekler, şekerler, arpa veya paralar gibi hediyelerin fazla olması durumunda düğünün daha keyifli ve bereketli geçeceğini ifade eder. Düğünde bolca armağan dağıtılmasının mutluluğu artıracağını ve düğünü daha tatlı kılacağını ima eder (saçı: Gelinin başına saçılan hediyeler).
• Sadık dostun nasihati acıdır, acıtmaz; hain düşmanın sözü tatlıdır, acıtır: Gerçek dostlar, iyiliğiniz için sizi eleştirir ve dürüst davranır. Bu eleştiriler ilk başta hoşunuza gitmese de uzun vadede sizin yararınıza olur. Öte yandan, düşmanlar veya kötü niyetli insanlar tatlı sözlerle sizi yanıltabilir, ama bu yanıltmaların sonucu acı verici olabilir.
• Soğanın tatlısı olmaz, en tatlısı yaş döktürür: Bazı şeylerin doğası gereği sert ve acı olduğunu, bu nedenle ne kadar iyi olursa olsun yine de sıkıntı vereceğini ifade eder.
• Uyku baldan tatlıdır: İnsanların uyku ihtiyacının çok tatlı ve çekici olduğunu, ne kadar güçlü veya iradeli olursak olalım, sonunda uyku ihtiyacının herkesi yenebileceğini ve uykusuz yapamayacağımızı anlatır.
• Yağlıyı ye, iç suyu, donarsa donsun, tatlıyı ye, içme suyu yanarsa yansın: Yemekten sonra su içmeli, fakat tatlıdan sonra içmemeli. Tatlıdan sonra içilen su ağzın tadını giderir.
• Yolu kaybedene köpek sesi bülbülden tatlı gelir: Zor durumda olan bir kişinin, o an için en acil ihtiyacını karşılayacak olan şeyin, normalde en değerli veya güzel bulduğu şeyden bile daha kıymetli olduğunu ifade eder.

Tatlı ile ilgili birleşik kelimeler

• Tatlı bela: Sevildikleri için verdikleri sıkıntı ve üzüntülere katlanılan evlat, eş; ya da durum: Kimlerin canını yakmadı ki bu aşk denilen tatlı bela... (G. Şenyüzlü)
• Tatlı dil: Gönül alıcı, gönül okşayıcı söz: "Arpa unun yoksa, tatlı dilin de mi yok?" demiş atalarımız. Çünkü misafire en değerli ikram tatlı dildir. (M. Y. Kandemir)
• Tatlı dilli: Güzel ve çekici konuşan, hoş sohbet kimse: Acı söz bile, tatlı dille güzel ve hoş gelir (Mevlana). Başarılar tatlı dille elde edilir (Sadi). İnsanın ilk öğrenmesi gereken dil, tatlı dildir (B. Manço).
• Tatlı sert: Ne çok sert, ne çok yumuşak (söz, davranış): Bazı tatlı sert yöneticiler bunu iyi becerir. Sert konuşma o kadar yerinde, o kadar dozunda oluyor ki, kişilerin üzerine alınmamasını sağlıyorlar. (K. İslamoğlu)
• Tatlı su frengi: Yakın Doğu'dan olup, Avrupalılık taslayan Hristiyan: "Levantenler" diye bilinen bu zümreye Türkler "Tatlı su frengi" diyorlardı. (D. Cebeci)
• Tatlı tatlı: Tatlılıkla, tatlı bir şekilde: Tatlı tatlı konuşmak.
• Tatlılıkla: Zorlamaksızın, tatlı dille: Gel bu işi tatlılıkla çözelim.
• Tatlısıyla tuzlusuyla: Eksiksiz bir biçimde: Etlisiyle, sütlüsüyle, tatlısıyla, tuzlusuyla mükellef bir sofrada sana ziyafet çekeceğiz. (M. Uslu)