Diken nedir ne demektir? Diken ile ilgili atasözleri deyimler ve anlamları

Gül dikeni

1. Kimi bitkilerin dal, yaprak, meyve kabuğu gibi bölümlerinde ve kimi hayvanların derisinde bulunan ucu sivri ve sert çıkıntılardan her biri: Gül dikeni ile vardır. (M. L. Arslan)
2. Dikeni çok bitki: Mor diken.
3. (anatomi) Oldukça büyük bazı kemik çıkıntılarına verilen ad: Kürek kemiği dikeni.
4. (edebiyat) Divan edebiyatında gül dalı: Diken güzelin içerisindeki kusuru, iyinin yanındaki kötülüğü, sevgilinin yanındaki ağyarı, zevk ve eğlence yanındaki sıkıntıyı temsil eder (E. Yıldız). "Beni seveceksen, öncelikle dikenlerine katlanmak zorunda kalacaksın. Zira her gül dikeni ile birliktedir. Dikensiz güle gül denmez." (B. Ayaz)

Diken ile ilgili deyimler ve anlamları

İçinde "diken" kelimesi geçen deyimler, açıklamaları ve örnek cümleler:

• Diken diken (olmak):
  1. (Deri, kıl ya da tüy için) Dikleşmiş: Her yanım ürperiyordu; tüylerim diken dikendi (M. Yüksel). Soğuktan derisi diken diken olmuş.
  2. Dikeni bol olmak.
• Diken gibi batmak: Rahatsız ve huzursuz etmek: Neden diken gibi batıyordu herkese. Özellikle Abdülkerim'den ne istiyordu? (A. Saraç)
• Diken üstünde (olmak): Tedirgin, rahatsız olmak: Diken üstünde oturuyor gibi rahatsız ve mutsuzmuş. Kimse yüzünün güldüğünü görmezmiş. (E. Sarı)
• Diken üstünde oturmak (durmak): Tedirgin bir durumda bulunmak; bulunduğu yerden her an ayrılmak zorunda bırakılabileceğini düşünerek rahatsız olmak: Bu gecelerde sanki diken üstünde oturuyordu. En ufak bir gürültü onu yerinden zıplatıyordu. Bazen rüzgârın sesiyle, bazen karanlıkta dolaşan hayvanların sesiyle, bazen sigara içerken volta atan bir askerin ayak sesiyle... (Ş. Kızıldoğan)
• Dikensiz gül bahçesi: Sıkıntıdan uzak olan yer, hiçbir pürüzle, sorunla karşılaşılmayacak yer: Dünya dikensiz gül bahçesi değildi, biliyordum. Ama ben, rastlantıyla da olsa, bahçenin dikensiz bir bölümünde kalmayı başarmıştım bugüne kadar, bundan da hoşnuttum. (O. Baydar)
• Arının dikenini görüp balından el çekmek: Bir işin tehlikesini görüp sağlayacağı yarardan vazgeçmek: Yeni iş teklifini değerlendirirken, şirketin belirsiz geleceği hakkında endişelerim oldu. Bu nedenle kabul etmedim: arının dikenini görüp balından el çektim. (derleme cümle)
• Göze diken olmak: Başkalarını rahatsız eden bir insan durumuna gelmek: Başkalarına muhtaç, sığıntı, göze diken olan yaşlı bir kadın olarak yaşamak, düşüncesi bile böyle ağırken, ne zordu kim bilir? (C. Aktaş)
• Tüyleri diken diken olmak: Kötü bir olay, soğuk, gıcıklanma gibi nedenlerle korku ya da tiksinti duymak veya iyi bir şeyden oldukça etkilenmek: Tüylerim diken diken oldu. Bu bendim. Bana olanları bilinç altımda bir kez daha yaşamıştım (Ö. F. Alim). Tarihi Sinop Cezaevi'ni ziyaret ettiğimde tüylerim diken diken olmuştu (Y. Yeşilkaya). Ekim ayının serin akşamında tüylerim diken diken olmuştu ama üşümüyordum (N. Gedik). O şiirini okurken tüylerim diken diken olmuştu. (G. B. Altıntaş)
• Tüylerini diken diken etmek: Korkutmak, tiksindirmek: Tüyleri diken diken eden ürkütücü bir kahkaha mermer duvarların arasında yankılandı. (K. Cankur)

Diken ile ilgili atasözleri ve anlamları

İçinde "diken" sözcüğü geçen atasözleri ve açıklamaları:
( * yaygın bilinen )

• Diken battığı yerden çıkar*: Zarar nereye geldiyse o noktada giderilir. Kişi nasıl bir zarara uğradıysa, bu zarardan aynı yöntemle kurtulmaya çalışır.
• Diken olup ayağa batacağına gül ol da yakaya takıl: Kötülük edip herkesin nefretini kazanacağına, iyilik et herkesin sevgisini kazan.
• Dikenden gül biter, gülden diken: Zorluklardan güzel şeylerin ortaya çıkabileceğini, güzelliklerin de zorluklarla sonuçlanabileceğini ifade eder. Yaşamın çelişkili doğasını ve her şeyin içinde hem iyi hem de kötü unsurların bulunabileceğini vurgular.
• Dikensiz gül olmaz (Gül dikensiz olmaz)*: Her güzel ya da iyi şeyin hoşa gitmeyen, sıkıntı veren bir yönü de bulunur: Unutmuşum güllerin dikenli olduğunu, dikensiz gül olmadığını... Dikene takılıp acısını duyunca kendimi kaybetmiş, feryat etmiştim. Oysa dikensiz gül olmaz demişti atalar. Gülü seven dikenine katlanır demişlerdi... (M. Özdemir)
• Dikensiz gül olmaz, nazsız güzel olmaz: Güzelliklerinin farkında olanlar insanları peşlerinden koşturmaktan hoşlanırlar.
• Arının dikenini gördüm, balından el çektim: Bir şeyin veya durumun faydalı yönü olduğu kadar tehlikeli veya zararlı bir yönü de olabileceğini ifade eder.
• Bir ağaçta gül de biter, diken de*: "Bir aileden iyi adam da çıkar, kötü adam da" anlamında söylenen bir atasözü.
• Bir gül için bin dikene katlanılır: İnsan çok sevdiği ve arzuladığı şeylere sahip olmak için çok büyük sıkıntılara bile yılmadan karşı koyar.
• Dağ çalısız kalmaz, yol kenarı dikensiz olmaz: Doğal ortamların veya yaşamın zorluklarından kaçınılamayacağını ifade eder. Dağlar doğal olarak çalılık ve bitki örtüsüyle kaplıdır; yol kenarları ise genellikle dikenli bitkilerle doludur. Bu atasözü, hayatta karşılaşılan zorlukların ve sorunların kaçınılmaz olduğunu vurgular.
• Gül dikensiz olmaz, sefa cefasız (olmaz): Elde etmek istenilen her güzel şeyin bir takım kusurları ve sıkıntıları olabilir. Bunlara katlanamayan o şeylere istek duymamalıdır.
• Gül dikensiz sevgi (yâr) engelsiz olmaz: Sevgililer birbirlerine ulaşıncaya kadar türlü engelleri aşmaları gerekir.
• Gülü seven dikenine katlanır*: Kişinin, sevdiği ve değer verdiği kimseler ve şeyler uğruna sıkıntı ve zorluklara katlanıp bundan yakınmaması gerekir.
• Gülünü isteyen dikenini de ister: Güzel ve değerli şeyleri elde etmek isteyen kişilerin, bu şeylerin beraberinde getirdiği zorlukları ve sıkıntıları da kabul etmek zorunda olduğunu anlatır.